Grooming - jak rozpoznać manipulację i wabienie dzieci przez sprawców przemocy seksualnej

Grooming jest formą przemocy, nawet jeśli nie dojdzie do bezpośredniego kontaktu seksualnego, ponieważ wykorzystuje różne formy manipulacji, szantażu, czy zastraszania.

Grooming ma na celu zmanipulowanie dziecka w taki sposób, aby doprowadzić do kontaktów seksualnych. Przestępcy używają wszelkiego rodzaju komunikatorów (takich jak Messenger, TikTok, WhatsApp, Snapchat, Instagram), blogów, forów internetowych, czy czatów. Kontakty rozpoczynają się zazwyczaj od nawiązania zwykłej, koleżeńskiej znajomości, szczególnie, że groomer (czyli sprawca przemocy) nierzadko podaje się za osobę w wieku rówieśniczym.

Rozpoczyna się stopniowe zacieśnianie znajomości, ponieważ sprawca okazuje dziecku swoje zainteresowanie, poświęca mu swój czas, wydaje się być osobą godną zaufania i zaangażowaną w relację.

Aktualnie wiele bliskich relacji – przyjacielskich i koleżeńskich – rozpoczyna się przez Internet. Dlatego wszelkie komunikatory są naturalnym wyborem dla dzieci i młodzieży, kiedy chcą kogoś poznać, a później utrzymać relację. Nie jawią im się, jako narzędzia niebezpieczne.

Z raportu "Internet dzieci" wynika, że w grupie wiekowej 7-12 lat, z serwisów społecznościowych i komunikatorów dozwolonych od 13. roku życia aktywnie korzysta ponad połowa tej grupy wiekowej – 1,4 mln dzieci (58%), natomiast w grupie wiekowej 7-14 lat z Internetu korzysta 85% dzieci, a 96% z nich korzysta aktywnie z urządzeń mobilnych.

Te dane pokazują, że Internet i korzystanie z wszelkiego rodzaju komunikatorów i portali społecznościowych są dla dzieci naturalnym środowiskiem. Co może jednocześnie stanowić czynnik ryzyka doświadczenia groomingu. Wśród pozostałych czynników można wymienić: modelowanie przez środowisko, brak kontroli rodzicielskiej, używanie Internetu w ryzykowny sposób (np. pojawiają się trudności z wykonywaniem codziennych obowiązków ponieważ czas został przeznaczony na przeczesywanie internetu), pozabiezpieczne więzi i samotność skłaniają dzieci do poszukiwania relacji w Internecie.

Bywa, że rodzice i osoby opiekuńcze inaczej postrzegają "bezpieczne środowisko". Rodzicom i opiekunom bardzo często wydaje się, że dom i rodzina to bezpieczne miejsca, a w sieci dzieci spotykają się z "nieznajomymi". Rzeczywistość młodych osób jest jednak odmienna – nierzadko w domu czują się wyobcowane, niezrozumiane i nieakceptowane, natomiast w Internecie odnajdują akceptację i zrozumienie, którego tak bardzo potrzebują w momencie, kiedy zaczynają wchodzić w okres dojrzewania.

Właśnie dlatego tak ważne jest, aby rozmawiać z dziećmi o portalach społecznościowych – o ich wadach i zaletach. Korzyścią jest niewątpliwie to, że młode osoby mogą z łatwością nawiązywać relacje z innymi osobami o podobnych zainteresowaniach i upodobaniach, mogą się wzajemnie inspirować, uczyć się tego, co jest dla nich interesujące i poszerzać swoje horyzonty. Natomiast zagrożeniem jest zacieranie się granicy tego, co bezpieczne i niebezpieczne. W Internecie bardzo łatwo o pozorne poczucie bliskości z osobami, które tak naprawdę wcale nie są nam znane. Nietrudno jest poczuć, że ktoś jest bliski, bo przecież udostępnia zdjęcia, filmy, opowiada o sobie, relacjonuje swoje życie. Można wpaść w pułapkę tej pozornej bliskości i zaufać komuś bardziej niż swoim bliskim – rodzinie, czy przyjaciołom.

Przestępca, który dopuszcza się groomingu może stosować różne praktyki, których celem będzie odizolowanie dziecka od rodziców, czy innych osób dorosłych. Może wmawiać dziecku, że jest jedyną osobą, której można ufać oraz sugerować, że rodzice nigdy go nie zrozumieją.

Kolejnym krokiem przestępcy jest upewnienie się, czy znajomość pozostaje w tajemnicy. Kiedy ma już pewność, że dziecko mu ufa – zaczyna wysyłać wiadomości o charakterze erotycznym, tym samym oswajając dziecko z treściami seksualnymi. Groomer może wysyłać dziecku swoje nagie zdjęcia lub filmy albo zachęcać je do wysyłania mu podobnych treści. Inaczej mówiąc pojawiają się tzw. konwersacje groomingowe, które mają za zadanie przygotować dziecko do kontaktów seksualnych.

Ostatnim etapem jest zaproponowanie spotkania, celem wykorzystania seksualnego osoby małoletniej. Ten etap nie zawsze musi nastąpić. Jednak warto zapamiętać, że nawet jeśli do bezpośredniego kontaktu nie dojdzie to dziecko może ponieść takie same konsekwencje np. w postaci traumy jak przy kontakcie dotykowym.

Ponadto ostatnie etapy mogą wiązać się z szantażowaniem, że udostępni otrzymane wcześniej nagie zdjęcia, czy nagrania dziecka, rodzicom, czy znajomym.

Kolejną niepokojącą cechą charakterystyczną dla groomingu jest czas. Sprawca może czasem w ciągu kilku dni a nawet godzin zdobyć zaufanie dziecka. To jest poważna zmiana w charakterystyce zjawiska przemocy seksualnej wobec dzieci. Nowe technologie stworzyły możliwości dla sprawców. Niezabezpieczone komunikatory dają możliwość dostępu do dziecka 24/dobę. Ponadto, zaobserwowano na postawie analizy akt, że dzieci umieją powiedzieć "NIE", mają problem z jego zrealizowaniem, co w praktyce oznacza, dalsze korespondowanie ze sprawcą, ponieważ groomerzy ignorują "Nie" dziecka.

Ze względu na opisane powyżej mechanizmy groomingu bardzo ważne jest budowanie więzi z dzieckiem, opartej na zaufaniu i akceptacji. Dzieci, które otrzymują wsparcie swoich rodziców, rzadziej angażują się w ryzykowne sytuacje w sieci. W procesie wychowywania dziecka, niezwykle ważne jest nauczenie stawiania granic, budowanie i wzmacnianie poczucia własnej wartości oraz wykształcanie w dziecku krytycznego myślenia. Wszystkie te elementy to proces, którego nie można nauczyć dziecka w jeden dzień i wymaga od rodzica zaangażowania emocjonalnego w relację z dzieckiem – dopytywania o emocje i nazywania ich, zapewniania o wsparciu, zadawania otwartych i pogłębiających pytań.

Kolejnymi czynnikami chroniącymi są wiedza i umiejętności. Warto nauczyć dziecko jakimi informacjami nie powinno dzielić się z innymi osobami i co powinno budzić podejrzenia i co mają zrobić w sytuacji niepojącej go. Jeśli w jakiejkolwiek relacji nie czuje się komfortowo i bezpiecznie, to zawsze powinno móc ci o tym powiedzieć.

Na co powinieneś zwrócić uwagę. Zareaguj, stwórz bezpieczną atmosferę i otocz opieką dziecko, które:

• zmieniło swoje zachowanie na przestrzeni ostatnich tygodni
• ogranicza kontakty z rodzicami, przyjaciółmi i znajomymi
• jest wycofane i przestraszone
• nagle zmieniło zainteresowania i unika aktywności, które dotychczas sprawiały mu radość
• unika rozmów o kontaktach w sieci
• interesuje się tematami związanymi z seksem i używa nomenklatury związanej z seksem i seksualnością w nieadekwatny sposób
• zmieniło sposób mówienia i częściej używa języka dorosłych
• zaczęło odwiedzać strony z materiałami pornograficznymi
• ma na swoim komputerze i otrzymuje materiały pornograficzne
• posiada nowe kosmetyki, sprzęty, doładowania w grach komputerowych i inne gadżety z nieznanego ci źródła.

Pamiętaj, że czasem może nie być żadnych sygnałów a dziecko zgłosi, że doświadczyło groomingu. To, że nie było żadnych symptomów to nie oznacza, że do przemocy nie doszło. Twoim zadaniem jest wspieranie dziecka a nie ocena jego wiarygodności.

Reaguj, jeśli zauważasz niepokojące sygnały i podejrzewasz, że twoje dziecko może być ofiarą child groomingu, czyli procesu uwodzenia dziecka z wykorzystaniem nowoczesnych technologii. Nie musisz posiadać "dowodów" ani pewności, aby podjąć działanie w reakcji na podejrzenie krzywdzenia dziecka. Dziecko może nie chcieć podejmować rozmów na tematy, które są dla niego krępujące, wstydliwe, czy intymne. Okaż mu zrozumienie i pełne wsparcie. To bardzo ważne, żeby nie obwiniać dziecka i nie przerzucać na nie odpowiedzialności – winna jest zawsze osoba dorosła, która dopuszcza się przestępstwa. W świetle polskiego prawa grooming jest przestępstwem i nawet, jeśli dziecko samo podjęło ryzykowne zachowania, to odpowiedzialność leży w 100% po stronie sprawcy wykorzystania seksualnego dziecka.

W kolejnym kroku postaraj się uzyskać, jak najwięcej informacji dotyczących sytuacji, w jakiej znalazło się dziecko. Zabezpiecz dowody popełnienia przestępstwa, a jeśli w sieci zostały opublikowane jakieś treści – poproś administratora o ich usunięcie. Zgodnie z art. 240 KK masz obowiązek zgłosić podejrzenie przemocy seksualnej wobec dziecka, dlatego jeśli przypuszczasz, że twoje dziecko doświadczyło groomingu – zgłoś sprawę na policję lub do prokuratury lub jeśli zobaczysz treści w Internecie dotyczące krzywdzenia seksualnego dzieci możesz je zgłosić do dyżur.net. Istotne jest, żeby nie próbować rozwiązać tej sprawy na własną rękę i nie podejmować prób skonfrontowania się ze sprawcą. W takiej sytuacji istnieje ogromne ryzyko, że sprawca podejmie się wszelkich sposobów, aby zatrzeć ślady i usunąć dowody przestępstwa.

Wszystkie podjęte kroki mogą być stresujące zarówno dla Ciebie, jak i dla dziecka, dlatego w takiej sytuacji warto udać się do psychologa, który pomoże Wam przejść przez ten proces. Jeśli kontakty dziecka z przestępcą były długotrwałe i doprowadziły do odizolowania się dziecka od znajomych i rodziny, a także sprawiły, że dziecko jest emocjonalnie zdystansowane od swoich bliskich, wsparcie specjalistów może okazać się kluczowe w zrozumieniu całej sytuacji i nawiązaniu utraconej bliskości.

Źródła:

1. Kwaśnik, A., b.d. Sexting i nagie zdjęcia. Twoje dziecko i ryzykowne zachowania online: Poradnik dla rodziców. NASK – Państwowy Instytut Badawczy. Dostępne na: https://cyberprofilaktyka.pl/publikacje/Sexting%20i%20nagie%20zdjecia_www.pdf [Dostęp: 14 sierpnia 2025].
2. Bigaj, M., Ciesiołkiewicz, K., Mikulski, K., Miotk, A., Przewłocka, J., Rosa, M. i Załęska, A., 2025. Internet dzieci. Raport z monitoringu obecności dzieci i młodzieży w internecie. Warszawa: Państwowa Komisja ds. przeciwdziałania wykorzystaniu seksualnemu małoletnich poniżej lat 15; Fundacja "Instytut Cyfrowego Obywatelstwa". Dostępne na: https://cyfroweobywatelstwo.pl/wp-content/uploads/2025/03/RAPORT-INTERNET-DZIECI-2025.pdf [Dostęp: 14 sierpnia 2025].
3. Dyżurnet.pl, 2022. Nie na pokaz. Analiza wyników badania dotyczącego treści intymnych publikowanych przez młodzież. Warszawa: NASK – Państwowy Instytut Badawczy. Dostępne na: https://dyzurnet.pl/uploads/2022/02/Publikacja-Nie-na-pokaz.pdf [Dostęp: 14 sierpnia 2025].
4. Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę, b.d. Grooming w sieci – na co uważać, by dziecko było bezpieczne?. Dostępne na: https://fdds.pl/o-fundacji/co-nowego-w-fundacji/grooming-w-sieci-na-co-uwazac-by-dziecko-bylo-bezpieczne-kampania-niby-wiadomo-kto-jest-po-drugiej-stronie-fundacji-dajemy-dzieciom-sile.html [Dostęp: 14 sierpnia 2025].
5. Pierwszy Raport PAŃSTWOWEJ KOMISJI do spraw wyjaśniania przypadków czynności skierowanych przeciwko wolności seksualnej i obyczajności wobec małoletniego poniżej lat 15, 2021. Raport PKDP. Dostępne na: https://pkdp.gov.pl/wp-content/uploads/2021/09/Raport_PKDP.pdf [Dostęp: 14 sierpnia 2025].
6. Ulotka "Na czym polegają procedury interwencji?". Wdrażanie Standardów Ochrony Dzieci. FDDS. Dostępne na: https://standardy.fdds.pl/baza-wiedzy

Autorka: Justyna Kotowska, psycholog, psychoterapeuta, członkini Państwowej Komisji do spraw przeciwdziałania wykorzystaniu seksualnemu małoletnich poniżej lat 15