Co Niemcy myślą o Polakach?

Najbardziej typową cechą Polaka jest religijność, a 45% Niemców myśli przy tym, że Polacy są zacofani.

Co Niemcy myślą o Polakach? Najbardziej typową cechą Polaka jest religijność. 45% Niemców myśli przy tym, że Polacy są zacofani. Drugą typową cechą Polaków, w przekonaniu Niemców, jest życzliwość, a jej przykładem np. „polska gościnność” (tak uważa również dwie trzecie Niemców). Trzecia w kolejności jest pracowitość – ok. 65% Niemców jest zdania, że Polacy są pracowici. Reszta typowych cech, przypisywanych Polakom jest negatywna – prawie 40% Niemców uważa, że typowy Polak jest nieuczciwy, niezdyscyplinowany i pije.

Tekst: Dr Marcin Florkowski, psycholog

A co myślą Polacy o Niemcach? Nasz obraz zachodnich sąsiadów jest dwojaki. Z jednej strony Niemiec to Krzyżak i esesman – zaborczy, bezwzględny, wywyższający się, zorganizowany i nieprzyjazny. Niemiec to także rzemieślnik i urzędnik: pracowity i schludny, trochę skąpy, na pewno oszczędny, chłodny, obcy, bibosz i tłuścioch.

Mimo tego, że przez setki lat Niemcy przewyższali Słowian zarówno pod względem ekonomicznym jak i cywilizacyjnym, jesteśmy przekonani o wyższości Polaka nad Niemcem. Już siedmioletni Polacy (!) posiadają następujący stereotyp: „Cyganie i Żydzi są mniej pracowici, dobrzy, prawdomówni i czyści niż Niemcy. Niemcy zaś są mniej pracowici, dobrzy, czyści i prawdomówni niż Polacy.” Badania te przeprowadzono na Opolszczyźnie przez Barbarę Weigl.

Stereotypy przekazywane są z pokolenia na pokolenie, podobnie jak np. normy społeczne czy tradycje. Bez nadzwyczajnych wydarzeń historycznych lub specjalnych zabiegów socjotechnicznych stereotyp określonego narodu pozostaje niezmieniony nawet przez setki lat.

Dlatego już małe dzieci żyją w kręgu stereotypów, które zaczerpnęły ze swojego otoczenia. Z tego powodu posiadamy wyobrażenie na temat grup społecznych, z którymi nigdy się nie zetknęliśmy – np. „wiemy” jakimi ludźmi byli Fenicjanie, Prusacy czy nawet starożytni Egipcjanie.

Interesujące jest tu jednak, że związek między stereotypami rodziców i dzieci jest słaby. Stereotypowe wyobrażenia dzieci podobne są o wiele bardziej do najpopularniejszych stereotypów w danej kulturze, niż do poglądów własnych rodziców. Dzieci czerpią stereotypową wiedzę przede wszystkim z mediów i od rówieśników, a nie od rodziców.

Nośnikiem stereotypów jest także w pewnym stopniu język, którym operujemy na co dzień. Wprowadza on stereotypy do naszego umysłu „kuchennymi drzwiami”, bez naszej wiedzy i świadomości.

Jak to się dzieje? Istnieje wiele wyrazów i zwrotów, które przekazują odpowiedni stereotyp Niemca: „Oszwabić”, „Niemiecki ordnung”, „Pruski dryl”, „Niemiecka dokładność”, „Pewne jak w niemieckim banku”. Także w polskich dziełach literackich przekazywany i podtrzymywany jest określony obraz Niemców. „Nie będzie Niemiec pluł nam w twarz, ni dzieci nam germanił”. Twórczość pisarzy, którzy brali udział w drugiej wojnie światowej także obfituje w sugestywne obrazy, które „mówią” jaki „naprawdę jest” Niemiec. Krzyżacy Sienkiewicza również pokazują nam „typowego” Niemca. W „Quo Vadis” Ursus pokonuje potężnego germańskiego tura. Takich przykładów można by mnożyć. Właśnie w ten sposób nabywamy pewną wiedzę, która następnie włączona zostaje do stereotypu.

Stereotypy przekazywane są nie tylko z pokolenia na pokolenie, ale także „produkowane” przez ludzki umysł w sposób nieświadomy. Nawet jeśli ktoś bardzo stara się być tolerancyjny, nie do końca mu się to uda. W eksperymencie przeprowadzonym przez Bodenhausena proszono ludzi aby obejrzeli zdjęcia innych ludzi (skinów) i opisali ich, ale tak, aby nie ulec wpływowi stereotypu skina. Udało się to tylko tym, których poproszono o unikanie stereotypowych wyobrażeń.

Niestety, gdy badani mieli następnie rozmawiać z osobą wyglądającą jak skin, to siadali od niej znacznie dalej niż ci, którzy wcześniej nie starali się kontrolować swoich stereotypowych wyobrażeń. Pokazuje to, że nawet gdy staramy się nie ulegać stereotypowemu myśleniu, to w zachowaniu i tak stereotyp się ujawni. A jednak można zmienić negatywne stereotypy, co pokazują relacje Niemiecko – Francuskie.

Gdy człowiek traktuje siebie jako „obywatela świata”, to należy do „ludzkości”. Wtedy też stereotypy i uprzedzenia ulegają osłabieniu. Na przykład, jeśli Polak myśli o sobie w kategoriach „jestem Europejczykiem”, to jego uprzedzenia wobec innych Europejczyków będą oczywiście o wiele słabsze niż wtedy, gdy myśli o sobie „nie czuję się Europejczykiem”. Ta prosta zmiana w myśleniu jest jednym z najskuteczniejszych sposobów na zmniejszanie uprzedzeń. Jeśli jednak umysł tworzy bardzo wyraźnie zarysowane i odrębne kategorie – katolicy - muzułmanie, biedni - bogaci itp., to uprzedzenia stają się silne.

Tekst: Dr Marcin Florkowski, psycholog