Wierna żona Jadwiga Łokietkowa

Władysław Łokietek wiedział, że – aby podtrzymać ród – musi się ożenić. Jednak wybór kandydatki na "drugą połówkę" stanowił dla niego twardy orzech do zgryzienia. Michael Morys-Twarowski w swojej książce "Łokietek Rex. Jeden, by wszystkimi rządzić" pisze:

"W XIII wieku polscy książęta zwykle szukali partnerek w najbliższym sąsiedztwie. Ci z zachodu żenili się z Niemkami, ci z południa – z Węgierkami, ci ze wschodu – z Rusinkami. (…) Jednak pierwszym wyborem były krewne, wywodzące się z innych linii polskiego rodu książęcego. Przemawiały za nimi liczne argumenty: pomagały utrzymać dobre relacje z ich ojcami lub braćmi, wzmacniały więzi między liniami rodu władającymi różnymi "blokami dzielnic", mówiły po polsku i często już wcześniej znały swoich przyszłych mężów".

Problem polegał na tym, że choć w drugiej połowie XIII stulecia polski ród książęcy był już mocno rozgałęziony, czego najlepszym dowodem jest rozdrobnienie kraju na kilkanaście dzielnic, to księżniczek na wydaniu nie było aż tak znowu wiele. Po wyeliminowaniu mężatek, zakonnic, sióstr ciotecznych, stryjecznych i bratanic na liście potencjalnych żon dla Łokietka pozostała właściwie tylko jedna wybranka: księżniczka wielkopolska Jadwiga.

Jadwiga, urodzona najprawdopodobniej około 1270 roku (konkretna data jej urodzin nie jest znana), była córką Bolesława Pobożnego i siostrą stryjeczną Przemysła II. Już sam fakt, że była Piastówną, świadczył na jej korzyść. Ale również koligacje księżniczki po kądzieli (ze strony matki) były imponujące.

Michael Morys-Twarowski wylicza: "Jej matką była królewna węgierska Jolanta Helena, babką cesarzówna bizantyńska Maria z rodu Laskarisów, ciotką – księżna krakowska Kinga, wdowa po Bolesławie Pudyku, siostrą cioteczną – Gryfina, wdowa po Leszku Czarnym, która twierdziła, że jest dziewicą tkwiącą w małżeństwie, a bratem wujecznym – węgierski król Władysław IV zwany Kumańczykiem".

Nie wiadomo, kiedy dokładnie zapadła decyzja, że zostanie wydana za awanturnika z Kujaw. Niewykluczone, że rozmowy w kwestii przyszłego małżeństwa Jadwigi z Łokietkiem prowadził jeszcze jej ojciec Bolesław Pobożny przed swoją śmiercią w kwietniu 1279 roku. Według alternatywnej hipotezy postanowili o tym krewni, najpewniej wyznaczony na jej opiekuna stryjeczny brat Przemysł II.

Być może zatem księżniczka jeszcze w dzieciństwie po raz pierwszy spotkała swojego przyszłego męża, przy boku którego miała wiernie trwać pomimo zaskakująco wielu przeciwności losu.

Kiedy w wieku około 16 lat Jadwiga stawała na ślubnym kobiercu, zapewne nie przypuszczała, że za ponad dwie dekady zostanie królową Polski. Dokładna data zawarcia małżeństwa z kujawskim księciem jest kolejną białą kartą w jej biografii. Z pewnością nastąpiło to jeszcze za życia Przemysła II, który odprowadził ją na Kujawy – a zatem przed 1296 rokiem, kiedy został on zamordowany.

Inne wskazywane daty to 1279 rok (jeśli założyć, że ślub nastąpił przed śmiercią Bolesława Pobożnego), 1282 lub okolice 1290 roku. Za potencjalną okazję do ślubu historycy uznają także zjazd kaliski w styczniu 1293 roku. Zgodnie z tą tezą w 1279 roku miało dojść tylko do zaręczyn. Często podawany jest też termin krótko po Wielkanocy 1289 roku, która przypadała na 10 kwietnia, ale wszystkie wymienione daty są jedynie hipotetyczne.

To, co można stwierdzić z większą pewnością, to fakt, że małżeństwo okazało się zaskakująco udane. Jak czytamy w książce Michaela Morysa-Twarowskiego Łokietek Rex: "Jadwigę i Władysława połączył wspólny model pobożności – franciszkański, akcentujący przeżycia wewnętrzne, wyobraźnię poetycką i radość istnienia. Władysław podłapał go w czasie pobytu na krakowskim dworze, a Jadwiga – od obojga rodziców, ponieważ jej ojciec, Bolesław Pobożny, ufundował klasztory franciszkańskie w Kaliszu, Śremie i Gnieźnie".

Kiedy ambicje Łokietka zwróciły się przeciwko niemu i poniósł klęskę w walce o władzę w Polsce, Jadwiga wiernie przy nim trwała. On zaś najwyraźniej liczył się z jej zdaniem, co widać choćby w wyborze imion ich wspólnych dzieci. Para książęca łącznie doczekała się ich sześciorga. Najstarsza Kunegunda przyszła na świat ok. 1295 roku. Po niej Jadwiga urodziła dwóch synów: Stefana i Władysława, z których żaden nie dożył dorosłości, oraz dwie kolejne córki: Elżbietę i Jadwigę. W historii najmocniej zapisał się jednak najmłodszy Kazimierz (ur. w 1310 roku), który jako król Polski nie bez powodu otrzymał przydomek Wielki.

Jadwiga jako królowa nie zamierzała pełnić jedynie funkcji reprezentatywnych, a po śmierci męża nie zamierzała zrezygnować z korony.

Już na długo przed tym Jadwiga miała okazję wykazać się lojalnością i odwagą. Kiedy w 1300 roku Łokietek po przegranych zmaganiach z czeskim królem Wacławem II musiał salwować się ucieczką z kraju, księżna wraz z dziećmi (wówczas jeszcze najpewniej trójką) pozostała w Polsce, choć groziło jej realne niebezpieczeństwo. Postanowiła schronić się w Radziejowie. Michael Morys-Twarowski relacjonuje:

"Kiedy już wszystko dobrze się skończyło, Łokietek nagrodził mieszczanina radziejowskiego Gierka za opiekę nad żoną, przyznając mu wójtostwo zabrane Holibinowi. Na tej podstawie sądzi się, że Jadwiga z dziećmi schroniła w domu Gierka. W tamtych ciężkich latach pomocą księżnej służył przypuszczalnie również młody Jasiek, syn Mikołaja z rodu Doliwów, właściciela pobliskiej wsi Czołowo. W 1318 roku, kiedy wieś należała już do Jaśka, księżna Jadwiga uwolniła ją na sześć lat z wszelkich powinności, dorzucając jeszcze immunitet sądowy".

20 stycznia 1320 roku Władysław Łokietek i Jadwiga zostali w Krakowie koronowani na króla i królową Polski. Nowa władczyni była jednak daleka od pełnienia jedynie funkcji reprezentatywnych i koncentrowania się na życiu dworskim. Podkreślała, że należy jej się taki sam majestat jak jej mężowi. Ten zaś ufał jej na tyle, że miał powierzać jej królewską pieczęć, dzięki czemu Jadwiga mogła samodzielnie podejmować wiele decyzji.

Zdaniem części historyków mocno przyczyniła się do tego, że Władysław Łokietek w ogóle zdołał sięgnąć po koronę. Jeszcze przed koronacją pośredniczyła w rozmowach między mężem a jego zagorzałym przeciwnikiem, biskupem krakowskim Janem Muskatą, a w 1311 roku, kiedy krakowianie zbuntowali się przeciwko władzy Łokietka i przeprowadzili szturm na Wawel… osobiście stanęła na czele garnizonu broniącego zamku i odparła atak. Towarzyszyła też Łokietkowi w objazdach państwa. Później aktywnie angażowała się w politykę królestwa. Gdy 2 marca 1333 roku Władysław zmarł, ani myślała zrezygnować z korony.

Długo nie chciała zgodzić się na koronację synowej, Aldony Anny. Ustąpiła dopiero po licznych prośbach Kazimierza. Wówczas też opuściła Kraków i zamieszkała w klasztorze klarysek w Starym Sączu (ziemię sądecką otrzymała po śmierci Łokietka jako oprawę wdowią). W 1337 lub 1338 roku złożyła śluby zakonne. Zmarła krótko później, 10 grudnia 1339 roku.

Bibliografia:

Tekst powstał w oparciu o książkę Michaela Morysa-Twarowskiego "Łokietek Rex. Jeden, by wszystkimi rządzić", Znak Horyzont 2025.