Czy wiesz, skąd pochodzą twoje ubrania?

„W ubiegłym tygodniu przez cztery dni z rzędu zaczynaliśmy pracę skoro świt i kończyliśmy o pierwszej w nocy” – opowiada 12-letni chłopiec pracujący w fabryce odzieży w Indiach. On i miliony innych osób, głównie kobiet, zatrudnionych jest w zakładach produkujących ubrania dla znanych marek. To miejsca, gdzie ludzie zmuszani są do katorżniczej pracy bez wynagrodzenia albo za głodowe pensje, a prawa pracownicze nie są przestrzegane.

Pod koniec kwietnia świat obiegła wstrząsająca informacja o zawaleniu się fabryki odzieżowej w pobliży stolicy Bangladeszu. Śmierć poniosło 1127 osób – to najtragiczniejszy wypadek przemysłowy w historii tego państwa. Większość ofiar stanowiły zatrudnione w szwalniach kobiety. Zdaniem śledczych przyczyną zawalenia się budynku były wibracje wielkich generatorów i niska jakość prac budowlanych. Władze miasta twierdzą, że właściciel fabryki nielegalnie dobudował trzy piętra, zgodził się także na zainstalowanie w pomieszczeniach produkcyjnych ciężkiego sprzętu oraz generatorów.

To nie jedyna tragedia, do której doszło w ostatnim czasie. W połowie maja zawaliła się fabryka obuwia w Kambodży. Oficjalnie mówi się o trzech ofiarach śmiertelnych, kilka osób zostało rannych.

Oba te wypadki wywołały międzynarodową dyskusję na temat bezpieczeństwa i warunków pracy w sercu światowego przemysłu odzieżowego. Bangladesz, po Chinach i Włochach, jest jednym z największych eksporterów odzieży na świecie – znajduje się tutaj ok. 5 tys. fabryk zatrudniających ponad 3,6 miliona pracowników. Natomiast w Kambodży przemysł odzieżowy generuje najwyższy dochód z eksportu.

Jednak zanim ubranie trafi do sklepu, a stąd do rąk klientów, musi przebyć długą – i trudną – drogę, nazywaną „globalnym łańcuchem dostaw”. Największe marki sieci odzieżowych, które kontrolują 75 proc. rynku, zazwyczaj zlecają produkcję krajom słabiej rozwiniętym. Dla właścicieli „sieciówek” oznacza to tanią i elastyczną siłę roboczą, szybkość realizacji, niższe koszty transportu oraz korzystne warunki podatkowe. Ale dla pracowników azjatyckich fabryk to mordercza praca za głodową pensję.

Większość ubrań produkowanych jest w tzw. sweatshopach – zakładach produkcyjnych, w których praca jest niezwykle ciężka i niebezpieczna, a prawa pracownicze nie są przestrzegane. Pracownicy sweatshopów zmuszani są do pracy przez wiele godzin dziennie, za co dostają skandalicznie niskie wynagrodzenie, o ile w ogóle nie są go pozbawieni. Nie mają umów czy uregulowanego czasu pracy. W takich zakładach produkcyjnych zatrudnione są głównie kobiety oraz często osoby nieletnie. Presja wywierana na pracownikach prowadzi do wydłużenia się czasu ich pracy i stale pogarszających się warunków zatrudnienia.

W Kambodży, gdzie w branży odzieżowej pracuje ponad pół miliona ludzi, minimalne wynagrodzenie wzrosło w ostatnim czasie z 61 do 75 dolarów miesięcznie. Nie ma jednak mowy o wypłacie pieniędzy za nadgodziny. Tak niskie pensje w krajach Trzeciego Świata pozwalają wielkim koncernom generować olbrzymie zyski, mimo spadających cen ubrań i wielu sezonowych promocji.

Ponieważ „globalny łańcuch dostaw” stale się wydłuża poprzez zlecanie produkcji podwykonawcom, którzy korzystają z usług kolejnych podwykonawców, coraz trudniejsza staje się kontrola jakości pracy i warunków pracowniczych. Co pewien czas do mediów przeciekają jednak wstrząsające relacje pracowników fabryk, którzy opowiadają nie tylko o harówce za głodową pensję, ale także o surowych karach stosowanych wobec najmniej wydajnych pracowników, ich fatalnym stanie zdrowia, wykorzystywaniu seksualnym czy odbieraniu praw związkowych. Pracownicy fabryk nie dostają wody, często nie mogą także skorzystać z toalety.

„W ubiegłym tygodniu przez cztery dni z rzędu zaczynaliśmy pracę skoro świt i kończyliśmy o pierwszej w nocy. Byłem tak zmęczony, że aż zrobiło mi się niedobrze. Jeśli ktoś się zbuntował, był bity gumową rurką. Niektórym chłopcom za karę wciskano w usta brudne ubrania” – powiedział 12-letni chłopiec imieniem Jivaj brytyjskiemu tygodnikowi „The Observer”, pracujący w indyjskiej fabryce produkującej ubrania dla marki Gap.

Z wypowiedzi wielu pracowników wynika, że tym, którzy odmówią, grozi się zwolnieniem, stosuje się wobec nich kary albo się ich znieważa.

Po publikacji raportu zawierającego wypowiedź 12-letniego chłopca rzecznik prasowy marki zapewnił, że zamawianie ubrań z tej fabryki zostało wstrzymane. Jednocześnie Gap, wraz z kilkoma innymi wielkimi koncernami (m.in. marką Levi Strauss) zobowiązał się, że nie będzie zaopatrywał się w bawełnę w fabrykach w Uzbekistanie, gdzie zatrudnianie dzieci jest na porządku dziennym, a wiele osób zmusza się do niewolniczej pracy. Uzbecką bawełnę zbojkotowały także marki Adidas oraz Marks and Spencer. Jednak na początku tego roku o kupowanie bawełny pochodzącej z uzbeckich fabryk została oskarżona marka H&M.

Sweatshopy istnieją zresztą nie tylko w Azji, ale również na innych kontynentach. Przed miesiącem o wyzyskiwanie pracowników w argentyńskich fabrykach został oskarżony odzieżowy potentat – marka Zara. W trakcie śledztwa pracownicy – głównie imigranci i dzieci – przyznali, że zmuszano ich do nieprzerwanej pracy przez 13 godzin dziennie, nie mogli również opuścić fabryki bez pozwolenia. Właściciele marki odparli jednak zarzuty, choć spółka już wcześniej musiała tłumaczyć się z oskarżeń dotyczących łamania praw pracowniczych.

Po tragedii w Bangladeszu robotnicy z ok. 80 proc. zakładów pracy w przemysłowej strefie Ashulia koło Dhaki, gdzie zawaliła się fabryka, wyszli na ulice. Domagali się podwyżek i ukarania właściciela zrujnowanego budynku. Strajk zakończyło zapewnienie ze strony rządu o „dużo większym bezpieczeństwie w fabrykach”.

Czy jest szansa, że w miejscach, gdzie produkowane są ubrania, które nosimy, będzie lepiej? Kilkanaście europejskich spółek – m.in. sieć Tesco, irlandzki Primark, koncern Inditex, właściciel Zary, Bershki i Pull&Bear, szwedzki H&M oraz francuski Carrefour – zawarło właśnie porozumienie (Bangladesh Fire and Building Safety Agreement), które ma doprowadzić do poprawy warunków pracy w bangladeskich fabrykach. „Porozumienie jest pozytywnym krokiem i bardzo poprawia sytuację” – stwierdził Gilbert Houngbo z biura Międzynarodowej Organizacji Pracy. Houngbo skrytykował natomiast markę Gap i amerykański koncern Walmart, które nie podpisały porozumienia.

Do robienia świadomych zakupów i bojkotowania marek wyzyskujących pracowników namawia Polska Akcja Humanitarna prowadząca kampanię „Modnie i etycznie”: „Kto uszył twoje jeansy? W jakich warunkach pracował? Robiąc zakupy, decydujesz o warunkach pracy i życia ludzi na całym świecie. Bądź odpowiedzialnym konsumentem!” – apeluje PAH.

Tekst: Ewa Podsiadły-Natorska

(epn/sr), kobieta.wp.pl