Starsze dzieci a rozwód rodziców

Dzieci przeżywają głębokie poczucie żalu, krzywdy i bezradności na skutek rozstania rodziców. Gdy jedno z rodziców wyprowadza się, dziecko zaczyna tęsknić za nim. Wzmaga się też lęk przed tym, że opuszczą go również ci członkowie rodziny, z którymi mieszka na co dzień.

Wiek 9 i 10 lat. Jest to czas dużych zmian w życiu dziecka, większej aktywności, samodzielności, poszerzania zainteresowań, wielu osiągnięć. Dziecko uczestniczy aktywnie w życiu grupy rówieśniczej, a przynależność do niej i jej akceptacja stają się dla niego bardzo ważne. W swoim otoczeniu znajduje autorytety wśród osób dorosłych (nauczyciel lub trener). Pojawia się krytycyzm wobec rodziców oraz świadomość odmienności swoich poglądów. Dzieci w tym wieku znają normy moralne i są wyczulone na łamanie ich. Jest to okres naturalnego egocentryzmu dziecka (postrzega ono siebie jako bohatera licznych zdarzeń w jego życiu).

Reakcje dzieci, takie jak złość i gniew, kierowane są przeciw rodzicom, wyrażane zwykle poprzez krytykę, zwracanie uwagi, dokuczanie. Nasilają się one w sytuacji rozwodu. Dzieci mogą gniewać się na rodzica, który odszedł (nawet jeśli nie jest on winien rozpadowi związku) i wchodzić w koalicję z drugim rodzicem.

Obwiniają też rodziców o nieliczenie się z ich zdaniem czy potrzebami. Mogą pojawić się próby manipulacji, wciąganie rodzica do rozgrywek przeciwko drugiemu rodzicowi, na którego są złe. Pojawia się zdolność do okrucieństwa, ranienia rodziców, przy jednoczesnym nadmiernym zamartwianiu się o nich i pragnieniu wspierania ich.

Znamienne jest też uwrażliwienie na przejawy łamania przez rodziców norm moralnych, których ich uczyli/uczą (zwłaszcza w odniesieniu do pojęć uczciwości, lojalności, wierności, szacunku). Dzieci w tym wieku na skutek silnych emocji związanych z przeżywaniem rozstania rodziców mogą używać ostrych, obraźliwych słów, dokuczać rodzicom czy młodszemu rodzeństwu. Mogą obwiniać i wyrażać silną złość wobec rodzica, którego uważają za „sprawcę rozstania”, albo wręcz go odrzucać.

Niejednokrotnie zdarzają się też zachowania agresywne wobec rówieśników, nauczycieli i innych osób. Taka agresja jest próbą rozładowania nagromadzonej złości lub karaniem kogoś w „zastępstwie” winnego rodzica. Pojawia się też wstyd w związku z tym, co stało się w ich rodzinie i wycofanie się z dotychczasowej aktywności. Dzieci uciekają w swoje fantazje i unikają rozmów na temat swojej sytuacji (m.in. z powodu chęci ochrony rodziców).

Jest to okres dojrzewania, w którym nasila się wrażliwość na swoim punkcie (wyglądu, akceptacji rówieśników, zainteresowania płcią przeciwną). Ujawnia się tu silna potrzeba przynależności do grupy rówieśniczej. Występuje skłonność do podejmowania impulsywnych działań i „odporność’ na racjonalne argumenty.

Reakcje na rozwód rodziców w tej grupie wiekowej mogą być skrajnie różne: gwałtownie histeryczne lub wycofujące się. Mogą się zdarzyć ucieczki z domu, wchodzenie w nieodpowiednie środowiska, spadek aktywności, zamykanie się. Częste jest silne zaprzeczanie i wypieranie trudnych zdarzeń, skierowanie aktywności na osiąganie wysokich wyników w nauce lub sporcie (aby zagłuszyć niewygodne emocje).

Mogą pojawiać się próby instrumentalnego wykorzystania rodziców dla własnych korzyści (np. uzyskanie większej swobody). U dzieci w tym wieku na skutek rozwodu rodziców wzmaga się często poczucie osamotnienia, emocjonalne „rozbicie”, a co za tym idzie - uleganie silnym wpływom grupy, która ich przyjęła. Krytycyzm wobec rodziców gwałtownie nasila się, zwłaszcza w sprawach dotyczących ich nowych partnerów.

Jest to okres pokwitania, oceniany jako najtrudniejszy w życiu dziecka. Jest to czas wielu zmian fizycznych, odkrywania siebie, dokonywania wielu wyborów (np. szkoły) oraz dużej aktywności w różnych grupach.

Dzieci mają już dobrą orientację w sytuacji rodzinnej oraz własną jej ocenę. Możliwe reakcje na rozwód rodziców to żal i gniew, pretensje (choć mogą nie demonstrować tych uczuć, zachowując pozorny spokój). Może pojawić się obawa przed pogorszeniem się statusu materialnego, zmianą szkoły i środowiska, koniecznością rezygnacji z ulubionych zajęć.

Ujawniają się tendencje do naśladowania nieakceptowanych zachowań rodziców, a jednocześnie wzrasta obawa przed własną nieumiejętnością tworzenia udanych związków. Konflikty rodziców, rozgrywające się jeszcze po rozwodzie, mogą wpływać na to, że ich autorytet słabnie, a nastolatki czerpią wzorce z zachowań rówieśników. Pojawić się mogą wagary, zaniedbywanie nauki, sięganie po papierosy, alkohol, narkotyki, nawiązywanie kontaktów seksualnych. Charakterystyczna dla tego wieku labilność emocjonalna i zachowań może się pogłębiać.

Starsze dzieci, nastolatki doświadczając rozwodu rodziców i realnie oceniając sytuację, wciąż po cichu liczą na to, że mama i tata wrócą do siebie. Choć więcej rozumieją niż maluchy, to nadal potrzebują mądrych, świadomych rodziców, którzy będą dla nich wsparciem i autorytetem w tym trudnym okresie rozwojowym, przygotowującym do dorosłości.

Alicja Krata – mediator; trener, coach; prezes Zarządu Fundacji Mediare: Dialog-Mediacja-Prawo; założycielka Szkoły Miłości, w ramach której prowadzi treningi indywidualne oraz warsztaty dla osób i par, które chcą budować dobre relacje, dialog i współpracę, tworzyć szczęśliwe związki.

(akr/bb)

* Małe dzieci a rozwód rodziców*

* Tata odchodzi – co zrobić?*

* Kontakt z dzieckiem po rozstaniu rodziców*

* Jak dzieci przeżywają rozwód?*

Jak rozwiązywać problemy wychowawcze?