Zegar biologiczny

Kiedy zażyć leki, umówić się na służbowe spotkanie i poćwiczyć? Najlepszych wskazówek udzieli ci wewnętrzny zegar, w rytm którego działa twój organizm. Trzeba się w niego wsłuchać.

U większości ludzi dobowy rytm aktywności jest związany z natężeniem światła. Za dnia jesteśmy pełni energii do działania, natomiast noc jest dla nas porą snu, czyli regeneracji organizmu. Zegary biologiczne posiadają niemal wszystkie zwierzęta i owady, z muszkami owocowymi włącznie. Jednak dopiero pod koniec XX wieku naukowcy poznali bliżej zasady działania ludzkiego zegara biologicznego.

Tworzą go komórki znajdujące się nad skrzyżowaniem nerwów wzrokowych. To dzięki nim odczuwamy reakcję na światło, a nasz organizm wydziela hormony, które wpływają na wiele funkcji organizmu takich jak aktywność, koncentracja, łaknienie, przemiana materii, temperatura ciała, ciśnienie krwi czy nastrój.

I okazało się, że ten zegar może się też zepsuć. Najczęściej usterka ma charakter przejściowy, np. kiedy w ciągu kilkunastu godzin przenosimy się samolotem na drugą półkulę, gdzie jest duża różnica czasowa. Wtedy potrzebujemy kilku dni, aby przestawić się na nowy rytm dnia i nocy. Zdarza się też, że wada jest trwała, zapisana w genach i przekazywana z pokolenia na pokolenie. Ludzie ci mają potrzebę zasypiania np. o godzinie osiemnastej, a budzą się wypoczęci i gotowi do pracy o drugiej, czy trzeciej w nocy.

To bardzo utrudnia im normalne funkcjonowanie w społeczeństwie, gdzie zazwyczaj trzeba spać w nocy, żeby rano zacząć pracę i raczej żaden szef nie przyjmie do wiadomości argumentów: „Mój zegar biologiczny działa w innym rytmie, więc nie mogę przyjść na 10 do biura”. Tylko osoby o wolnych zawodach mogą sobie pozwolić na luksus pracy o wybranej przez siebie porze. Poza tym zaburzenia rytmu mogą prowadzić do wielu chorób. Najczęstszym i najbardziej kłopotliwym objawem jest jednak zmęczenie po nieprzespanej nocy.

Po wielu latach badań naukowcom udało się znaleźć wadliwie działający gen, który za to odpowiada. Doszli też do wniosku, że przyczyną może być stopniowa degeneracja komórek nerwowych w mózgu. To by tłumaczyło, dlaczego zjawisko przesuwania się godzin snu częściej obserwuje się ludzi starszych, niż młodych. To osoby w podeszłym wieku mają potrzebę, by wcześniej zasypiać i budzić się skoro świt.

Naukowcy zastanawiają się, czy skoro coraz więcej wiadomo o wadach w działaniu zegara biologicznego, to czy nie jest możliwe wynalezienie leku dla osób cierpiących na zaburzenia rytmu okołodobowego. Farmaceutyk byłyby pomocy np. ludziom często podróżującym samolotami oraz osobom pracującym na nocną zmianę. Na razie jednak wciąż leży to w sferze naukowych rozważań, więc jedyne co można zrobić, to wsłuchać się we własny zegar biologiczny i starać się działać według jego wskazówek.

Nie od dziś wiadomo, że jeśli żyjemy w swoim naturalnym rytmie, to pozytywnie wpływa to na nasze zdrowie i kondycję, jesteśmy bardziej wypoczęci, produktywni, po prostu szczęśliwsi. I chociaż u każdego nieco inaczej działa zegar biologiczny i nie zawsze jego wskazówki pokrywają się z tymi zegarowymi, można jednak znaleźć wspólne cechy. Warto je poznać, żeby lepiej zaplanować dzień.

Około godziny 5 organizm zaczyna budzić się do życia: wzrasta temperatura ciała i przyspiesza się produkcja hormonów – zwłaszcza testosteronu. To dlatego wielu panów ma rano największą ochotę na seks.

Między godziną 5 a 7 - dla rannych ptaszków to najlepsza pora na rozpoczęcie pracy, zaplanowanie dnia albo przemyślenia, bo mózg zaczyna pracować na wysokich obrotach. O tej porze szczególnie szkodliwe są nikotyna i alkohol, zawarte w nich toksyny dwukrotnie szybciej przenikają do krwi. Nasilają się też ruchy jelit.

Między 7 a 9 - to świetny czas na śniadanie. Rano możesz pozwolić sobie na bogaty węglowodanowy posiłek. To, co zjesz zamieni się w energię, a nie tkankę tłuszczową. Wzmożone jest też wydzielanie aminokwasów i cukru do krwiobiegu, a poziom hormonów jest sześciokrotnie wyższy od średniej dnia.

Między godziną 9 a 10 - rośnie ryzyko wystąpienia ataku serca. Osoby z problemami ciśnieniowymi powinny pamiętać o zażyciu przepisanych przez lekarza farmaceutyków.

Między 10 do 12 - najlepiej działa tzw. pamięć krótkotrwała, masz bardzo dobrą koncentrację, lepiej niż o innych porach dnia radzisz sobie ze stresem. Jesteś w szczytowej formie. To dobry czas na trudne spotkania służbowe.

Między 12 a 13 - zjedz drugie śniadanie. Posiłek łatwo strawisz, bo około południa wzmaga się produkcja soków trawiennych.

Między 13 a 15 - w tym czasie najlepiej przyswajają się składniki odżywcze. Czas więc na treściwy obiad. Po godzinie 13 występuje największa odporność na ból, to dobra pora na wizytę u dentysty. Powoli jednak możesz odczuwać lekkie zmęczenie i problemy z koncentracją. W tym czasie zaplanuj mniej wymagające skupienia zajęcia, a jeśli możesz - zrób sobie małą przerwę w pracy, pójdź na krótki spacer albo utnij sobie drzemkę.

Między 16 a 18 - możesz wrócić do intensywnej pracy. To dobry czas na naukę, bo mózg sprawnie przetwarza informacje i „zapisuje” je w pamięci długotrwałej. Możesz też chociaż pół godziny poćwiczyć, szybko spalisz kalorie, bo twoja przemiana materii nadal działa sprawnie albo umówić się na kieliszek wina. Około 17 jest dobra tolerancja na alkohol.

Od godziny 18 do 19 - zjedz kolację. Powoli obniża się bowiem przemiana materii i produkcja kwasów żołądkowych, organizm zaczyna spowalniać obroty, spada ciśnienie krwi. O tej porze maleje odporność na ból. Nie planuj więc wizyt u dentysty, czy zastrzyków. Mogą też bardziej dawać się we znaki różne dolegliwości zdrowotne.

Między godziną 20 a 21 - najlepiej przyswajasz antybiotyki. Jeśli musisz je przyjmować, zrób to właśnie teraz. Organizm, w tym układ pokarmowy, szykuje się do snu. Późno zjedzona kolacja odłoży się w postaci tłuszczu.

Po godzinie 22 do 24 - warto się już położyć do łóżka, bo ciało potrzebuje na regenerację 7–8 godzin snu. Około 23 spada produkcja hormonów i intensywnie regenerują się komórki, w tym również skóra. To dlatego mówi się, że sen to najlepszy kosmetyk.

Między 1 do 3 - wydajność organizmu spada do najniższego poziomu. Jesteś najbardziej wrażliwa na zimno, zadbaj o odpowiednią temperaturę w pomieszczeniu. Od godziny 3 do 5 - regenerują się płuca, wzmaga się też ilość wytwarzanej przez błony śluzowe wydzieliny. Jeśli złapałaś katar, teraz właśnie może się on nasilić.