Białe noce, czyli wszystko o bezsenności

Ciągle do końca nie wiemy dlaczego w ogóle śpimy. Większość naukowców sądzi, że jednym z zadań snu jest zapewnienie organizmowi i mózgowi czasu na regenerację po całodziennych stresach i napięciu. Zaburzenia snu mogą mieć więc bardzo przykre konsekwencje.

Tekst: Joanna Żelazowska

Choć bezsenność jest częstym problemem, to duża część osób, które twierdzą, że na nią cierpią, tak naprawdę śpi wystarczająco długo. Część z nas po prostu nie musi spać ośmiu godzin uważanych za normę. Różnimy się potrzebami w zakresie snu i to dość znacznie – jednym w zupełności wystarczają cztery godziny, a inni czują się wyspani dopiero po 10. Statystycznie też, im jesteśmy starsi, tym śpimy lżej, częściej się wybudzamy i śpimy krócej.

Epizody bezsenności spotykające każdą z nas raczej nie powinny niepokoić. Braki snu można odrobić, nie od razu odbijają się na zdrowiu. Zatem jedna czy dwie nieprzespane noce to jeszcze nie problem, ale jeśli taki stan się przedłuża, trzeba się niepokoić. Jeśli trwa powyżej miesiąca, to mamy już do czynienia z chorobą - bezsennością. Kłopoty z zaśnięciem, płytki sen, budzenie się nad ranem – to wszystko jej objawy.

Wiele osób sięga wtedy samemu po leki nasenne, ale można je brać przez zaledwie kilka nocy, najwyżej dwa, trzy tygodnie. Przyjmowanie przez długi czas leków utrwala bezsenność i nie rozwiązuje sprawy. Najczęściej jest ona bowiem spowodowana jakąś inną chorobą fizyczną, problemem psychicznym, zaburzeniami depresyjnymi lub nerwicowymi. Leczenie bezsenności przewlekłej może być żmudne, wymaga konsekwencji i wysiłku. Powinni zajmować się nią psychiatrzy wyspecjalizowani w dziedzinie zaburzeń snu.

Zdrowy nocny sen ma kilka powtarzających się seryjnie stadiów, przechodzących jeden w drugi - od bardzo płytkiego do bardzo głębokiego, trwają one ok. 90 minut. W ciągu nocy przechodzimy przez stadium płytkie i głębokie wiele razy.

Faza snu najpłytszego, zwana jest stadium wolnych ruchów gałek ocznych (nonREM), łatwo się wtedy obudzić. Kiedy sen się pogłębia, przechodzimy w fazę REM, której towarzyszą szybkie ruchy gałek ocznych. „Senni” specjaliści zbadali, że aby się wyspać, potrzebujemy czterech nieprzerwanych cyklów składających się z nonNREM i z REM. Cierpiący na bezsenność być może przechodzą zbyt małą liczbę cykli lub w ogóle nie przechodzą któregoś ze stadiów snu, szczególnie REM, i dlatego czują się niezbyt wypoczęci.

Najczęstsze problemy wywoływane przez chroniczny brak snu to, np. nadmierna senność w ciągu dnia, zła koordynacja, spowolnienie umysłowe i fizyczne, osłabienie zdolności formowania sądów, zaburzona koncentracja, osłabienie czucia i niebezpieczne zachowania, np. zasypianie za kierownicą.

Objawy bezsenności to częste zapadanie w drzemkę w ciągu dnia albo ciągłe myślenie o niej, konieczność stawiania się do pionu za pomocą dużych dawek kofeiny, rozdrażnienie. Brak głębokiego snu zaburza zdolność uczenia się i przetwarzania informacji zdobytych podczas dnia. Układ odpornościowy osób pozbawionych snu jest osłabiony, częściej więc chorują, np. na przeziębienie.

Krótkotrwałą bezsenność może wywołać stres, konflikty w pracy i rodzinie, tragiczne wydarzenia, śmierć kogoś bliskiego, utrata pracy, lęk przed chorobą. Przyczyną przewlekłej bywa choroba fizyczna, zaburzenia psychiczne, zwłaszcza depresja, zespół niespokojnych nóg, bezdech senny.

Klasyka gatunku to nadmierne spożycie kofeiny, znajduje się ona nie tylko w kawie, ale także w herbacie, coca-coli, czekoladzie i w wielu lekach sprzedawanych bez recepty, np. przeciwuczuleniowych, przeciwprzeziębieniowych i przeciwbólowych.

Bezsenność bywa też przypadłością kobiet w ciąży. Na początku często w nocy muszą wstawać do łazienki, później trudno znaleźć w łóżku wygodną pozycję. Gdy dziecko się urodzi rzadko można przespać za jednym podejściem kilka godzin. Wiele młodych matek sypia tylko 2-3 godziny na dobę, tracąc najbardziej wartościowy sen REM. Także w okresie okołomenopauzalnym pojawiają się problemy ze snem.

Gdy przyczyna bezsenności jest trudna do określenia lub wynika z poważnych zaburzeń snu, najlepiej iść do lekarza. Pełne rozpoznanie bezsenności można postawić w ośrodku zaburzeń snu. Pacjenta diagnozują specjaliści neurologii, psychiatrii, psychologii, pulmonologii. Czasami źródło bezsenności można odkryć dopiero po całonocnych badaniach, podczas których zapisuje się fale mózgowe, ruchy gałek ocznych i mięśni, rytm oddechu.

Krótkotrwałą bezsenność można leczyć środkami nasennymi sprzedawanymi bez recepty. W innym przypadku lekarz zwykle przepisuje leki uspokajające z grupy benzodiazepin lub antydepresanty. Leki pomagają uregulować fazy snu, można je stosować przez kilka miesięcy.

Niektórzy specjaliści duże nadzieje pokładają w leczeniu melatoniną - naturalnym hormonem wytwarzanym przez szyszynkę. Do metod niefarmakologiczych należy, np. chronoterapia - godziny chodzenia spać i wstawania stopniowo opóźnia się aż do momentu ustawienia zegara biologicznego na pożądaną porę. Gdy przyczyną bezsenności są zaburzenia fizyczne lub psychiczne, jej leczenie przebiega równolegle z leczeniem podstawowej choroby.

Możesz też spróbować walczyć z bezsennością na własną rękę:
• przestrzegaj ustalonego czasu zasypiania i wstawania, nie odsypiaj zaległości w weekendy
• unikaj drzemek
• przed pójściem spać wycisz się, odłóż na bok problemy. Odpręż się czytając książkę, biorąc ciepłą kąpiel, wykonaj kilka ćwiczeń relaksacyjnych
• stwórz w sypialni oazę spokoju, wycisz ją wykładziną, ciemnymi zasłonami, zadbaj o temperaturę – raczej niższą niż za wysoką. Na wszelki wypadek miej pod ręką stopery do uszu
• jeśli nie możesz zasnąć,wyjdź z sypialni – niech nie kojarzy ci się z miejscem nocnych tortur, włącz nudny program w telewizji, poczytaj coś błahego
• staraj się jeść kolację o tej samej porze, zakończ ją szklanką ciepłego mleka – zawiera ono L-tryptofan, aminokwas, który może wywoływać senność