Klasyfikacja metod wychowawczych, czyli pomoc w wychowaniu dziecka

Celem wychowania jest przygotowanie młodego człowieka do życia w społeczeństwie, jednocześnie wspierając go w nieustannym psychicznym i intelektualnym rozwoju. Jednak problemy wychowawcze mogą pojawić się na każdym etapie życia dziecka. Jak sobie z nimi radzić? O sukcesie pedagogicznym w dużym stopniu decyduje konsekwencja i powtarzalność. Warto zatem wspomóc się wypracowaną przez specjalistów klasyfikacją metod wychowania.

Pod pojęciem metod wychowawczych kryje się pewien usystematyzowany sposób postępowania rodzica lub wychowawcy, który ma na celu ukształtowanie osobowości wychowanka. Warto dodać, że wychowawca wywiera wpływ nie tylko poprzez słowne wyjaśnienie, naganę lub nagrodę, ale również przez dawanie pozytywnego przykładu własnym zachowaniem.

Wychowanie jest procesem bardzo złożonym. Rodzic musi wziąć pod uwagę czynniki zewnętrzne, które bez wątpienia będą oddziaływać na jego dziecko. Rówieśnicy, telewizja, książki czy internet to tylko niektóre z nich. Właśnie dlatego dobór metod wychowawczych oraz ich efektywność są w dużej mierze uwarunkowane charakterem wychowanka, środowiskiem oraz zaistniałą sytuacją.

W dyskursie pedagogicznym istnieje mnogość klasyfikacji metod wychowawczych, które zostały opracowane przez pedagogów z wieloletnim doświadczeniem. Jednak najogólniej można je podzielić na metody pośrednie oraz metody bezpośrednie.

Metody pośredniego oddziaływania w wychowywaniu dziecka polegają na wpływaniu na jego podświadomość, często docierają do umysłu podopiecznego w sposób mimowolny. Wśród nich można wyróżnić:

• Metodę modelowania – jest to jedna z najpopularniejszych oraz najskuteczniejszych metod wychowawczych. Opiera się na naśladownictwie. Młody dziecięcy umysł bardzo uważnie obserwuje otaczające go środowisko i często w sposób nieświadomy przyswaja pewne zachowania. Bardzo istotne jest nieoperowanie w obecności dziecka sprzecznymi sygnałami (np. uczenie malucha, że nie należy przechodzić na czerwonym świetle, aby później złamać tę zasadę, ponieważ spieszymy się do przedszkola). Słowa rodzica mają nauczyć, a jego postawa utwierdza pozytywne wzorce w dziecięcej psychice. Modelowaniu podlegają nie tylko zachowania bezpośrednio skierowane do naszej pociechy, ale również to jak osoba starsza od niej odnosi się do innych członków rodziny, osób nieznajomych lub nawet zwierząt.
• Metodę zadaniową – polega na postawieniu dziecka przed pewnym problemem, który samo musi rozwiązać. Jest to jedna z metod aktywizujących wychowanka. Poprzez aktywne zaangażowanie, wysiłek, a niekiedy również potrzebę współpracy z innymi w zachowaniu malucha, kształtowane są postawy prospołeczne. Dodatkowo dziecko wzbogaca swoją wiedzę oraz uczy się samodzielności. Ważne jest stopniowanie trudności powierzanych zadań. Metoda zadaniowa świetnie sprawdzi się w połączeniu z zabawami tematycznymi.
• Metodę perswazyjną – polega na umiejętnym słownym nakłanianiu podopiecznego, w celu zwiększania jego moralności i świadomości społecznej. Rodzic musi się wykazać umiejętnością formowania przekonujących argumentów. Należy pamiętać, że młody umysł najlepiej przyswaja informacje poparte przykładami, z którymi może się utożsamić. Metody perswazyjnej nie należy mylić z manipulowaniem.

Metody bezpośredniego oddziaływania w wychowaniu dziecka wiążą się z jawna oceną postępowania wychowanka. Najbardziej rozbudowana i najszerzej komentowana jest metoda nagradzania oraz karania. Jest to metoda afirmowania pozytywnych oraz negacji złych zachowań u dziecka.

Jeżeli chodzi o kary, to już kilka lat temu uczeni doszli do wspólnego wniosku – karanie podopiecznego tylko chwilowo maskuje niewłaściwe zachowania nie zaś je eliminuje. Dodatkowo kary cielesne wywołują agresję, która może być tłumiona nawet przez wiele lat. Reprymenda słowna to dobry sposób nagany, trzeba się jednak upewnić, że dziecko wie, z jakiego powodu spotyka je kara.

Nagroda to dobra forma wzmacniania pozytywnego, która zachęci malucha do powtarzania pozytywnego zachowania. Muszą one być jednak sporadyczne i zróżnicowane (pochwała słowna, przytulenie, spacer w ulubione miejsce dziecka).

Wartościowanie klasyfikacji metod wychowania i wybieranie spośród nich jednej byłoby niewłaściwe. Każda z nich odpowiada na inne potrzeby w różnych etapach rozwoju dziecka, dlatego należy je stosować wspólnie (na zasadzie uzupełnienia) lub zamiennie. Warto również pamiętać, że ta klasyfikacja jest tylko jednym z narzędzi, które z natury są dosyć schematyczne. Wychowywanie malucha codziennie stawia przed nami wyzwania, do których trzeba się na nowo dostosowywać.