Helena Paderewska – kontrowersyjna pierwsza dama

Ignacy był dla niej całym światem. Wspierała go w karierze artystycznej i politycznej. Helena Paderewska, pełna podziwu dla męża pianisty i premiera, jednocześnie przynosiła mu wstyd swoim zachowaniem. Wchodziła do gabinetu, gdy prowadził ważne rozmowy, otwierała pocztę dyplomatyczną, raziła swoją arogancją w czasie oficjalnych spotkań.

Kobiety uwielbiały Paderewskiego. Był przystojny, utalentowany, charyzmatyczny. "Długowłosy pianista działa na kobiety nowojorskie tak samo jak słoik konfitur na sieroty z przytułku" pisał o fenomenie popularności Polaka amerykański dziennikarz. Fanki marzyły o tym, by dostać pukiel włosów mistrza. Jako jeden z nielicznych polskich artystów, Paderewski, zdobył międzynarodową sławę. Ogromny sukces odniósł zresztą, mając niespełna trzydzieści lat.

Punktem zwrotnym w jego karierze był wspólny koncert z Heleną Modrzejewską, który odbył się 3 października 1884 roku w Krakowie. „Przy fortepianie głowa Paderewskiego w aureoli złotych włosów i delikatne, niemal kobiece rysy sprawiały wrażenie jakiegoś anioła Botticellego albo Fra Angelica” – oczarowana aktorka pomogła młodemu artyście zyskać rozgłos. Trzy lata później polski pianista zbierał owacje, występując w Paryżu i Londynie. Grał koncerty dla królowej Wiktorii. Występował w USA, Ameryce Południowej, Australii i Afryce. Mówiono o nim, że jest najlepszym pianistą od czasów Chopina. Przy tym był wielkim patriotą, zaangażowanym w działania niepodległościowe. Swoje rozległe znajomości i koneksje wykorzystywał do tego, by przy każdej możliwej okazji rozmawiać o sprawie Polski, która oficjalnie nie istniała na mapie Europy.

Na scenie Paderewski święcił sukcesy już we wczesnej młodości, w życiu prywatnym miał o wiele mniej szczęścia. Jego pierwsza żona Antonina Korsakówna zmarła w kilka dni po porodzie. Zaledwie rok po ślubie Paderewski został wdowcem. Miał wówczas 21 lat, stał u progu międzynarodowej kariery, na ćwiczenia przy fortepianie poświęcał nawet 12 godzin dziennie. Przytłoczony rodzinnym dramatem wpadł w depresję. Zostawił dziecko pod opieką rodziny i wyjechał zagranicę, by rozwijać swój talent muzyczny. Po kilku latach osiedlił się Paryżu, postanowił ściągnąć syna do siebie. Tutaj mógł liczyć na pomoc przyjaciół – Władysława i Heleny Górskich. Helena zaproponowała, że zajmie się wychowaniem chorego synka pianisty (mały Alfred był sparaliżowany), aby on mógł poświęcić się karierze.

Pani Górska była cztery lata starsza od Paderewskiego. Jej ojciec, Władysław Rosen, oficer armii carskiej, pochodził ze znanej inflanckiej rodziny, matka zaś była Greczynką. Po niej odziedziczyła południową urodę – ciemne duże oczy, czarne włosy. Piękna Helena wyszła za mąż, mając niespełna 18 lat. Poślubiła Władysława Górskiego, skrzypka. To właśnie dzięki niemu poznała Paderewskiego. Przyjaźń z młodszym pianistą przerodziła się w miłość, lecz Ignacy zwlekał z oświadczynami, wahał się przed rozbiciem związku przyjaciela, który pomógł mu w karierze.

„Ignasieńku - czy to jest szczęściem kochać tak, jak ja kocham? Kochaj mnie, kochaj, zobaczysz, będziemy bliscy nieba" – pisała zakochana Helena. Wystąpiła o unieważnienie małżeństwa z Władysławem. Jako jeden z powodów podała, że w dniu ślubu nie była pełnoletnia. Unieważnienie uzyskała w 1898 roku, a rok później została żoną Ignacego Paderewskiego. Helena miała wówczas 43 lata, a swego ukochanego znała od 20 lat. Ślub odbył się w Warszawie, lecz młoda para zamieszkała w Szwajcarii, w domu Paderewskiego. Od tej pory całe życie Heleny toczyło się wokół męża, o którym pisała w swoich wspomnieniach, że „Bóg obdarzył go genialnym talentem, który sam rozwinął tylko dzięki własnej, wieloletniej, niekończącej się pracy i umiejętności podejmowania nieustannego wysiłku, który zdawał się nie mieć granic”. Poświęcenie drugiej żony Paderewskiego także wydawało się nie mieć granic.

Jeździła z mężem w długie trasy koncertowe, odwiedzając najdalsze zakątki globu. Wychowywała jego kalekiego syna. Wspierała Paderewskiego w działalności na rzecz pomocy ofiarom I wojny światowej. Jako przewodnicząca Polskiego Białego Krzyża, założonego w Nowym Jorku w 1918 roku, organizowała wysyłkę paczek dla żołnierzy polskich. W Ameryce wielką popularność zdobyły także tzw. „Lalki Paderewskiej”, czyli maskotki w strojach ludowych wykonywane przez Polaków w Paryżu. Dochód ze sprzedaży lalek był przeznaczony na specjalny fundusz wspierający artystów.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Helena musiała odnaleźć się w jeszcze jednej roli – żony premiera. Ignacy stanął na czele rządu na początku 1919 roku. Wydawało się, że 54-letnia światowa kobieta, która znała kilka języków obcych, miała okazję spotkać największe osobistości ówczesnej epoki, będzie idealną pierwszą damą. A jednak Helena Paderewska została zapamiętana jako postać kontrowersyjna. Przeciwnicy zarzucali jej, że wywierała wpływ na decyzje Paderewskiego, ingerowała w sprawy dotyczące rządu. Jeśli któryś z podwładnych jej męża wdał się z nią w konflikt, tracił stanowisko. Według wspomnień Adama Grzymały-Siedleckiego „potrafiła z domowym interesem albo nawet z jakąś swoją nerwową pretensją, wtargnąć do gabinetu Paderewskiego, gdzie on odbywał oficjalną konferencję”.

Jak pisze Sławomir Koper w książce „Życie prywatne elit II Rzeczypospolitej”, Paderewska za plecami męża odsyłała petentów, a nawet zaglądała do jego korespondencji. Zdarzało jej się zgubić ważne dokumenty lub przerwać posiedzenie rady ministrów pod pretekstem, by już nie męczyć męża. Ludwik Krzywicki mówił o Helenie, że jest wścibską intrygantką. Jan Lechoń napisał o niej wiersz pt. „O złej żonie”, w którym stwierdził - „Ona Naczelnika Państwa i stany sejmujące i ministrów w kupie, za nic ma. Kręci Polską, niczym łyżką w zupie". Przedmiotem niewybrednych żartów było też nietypowe hobby żony premiera, czyli hodowla kur. Funkcję premiera Paderewski pełnił przez niecały rok. W 1920 roku wyjechał wraz z żoną do Szwajcarii, by odpocząć od polityki. Helena Paderewska zmarła 16 stycznia 1934 roku w Szwajcarii. Jej mąż przeżył ją o 7 lat.

Małgorzata Brzezińska