Irena Sendlerowa – Sprawiedliwa wśród Narodów Świata

Zawdzięcza jej życie ponad 2,5 tysiąca najmłodszych mieszkańców warszawskiego getta. Gdyby nie ona, na świecie nie pojawiłyby się też ich dzieci, wnuki... Jej dzieło wciąż więc procentuje. I tak będzie aż do końca świata. „Kto ratuje jedno dziecko, ratuje cały świat”. Ile światów ocaliła Irena Sendlerowa?

Irena Stanisława Sendlerowa urodziła się 15 lutego 1910 roku. Jej pracowite i ciężkie życie trwało 98 lat. Ukształtowała ją rodzina, a zwłaszcza ojciec, choć gdy zmarł, mała Irka miała zaledwie siedem lat.
Po latach wspominała: „Ojca znałam krótko, ale pamiętam z dzieciństwa, że często powtarzał, że ludzie nie dzielą się na podstawie rasy czy pochodzenia, ale dzielą się na dobrych i złych. A drugą maksymą, którą wbił mi w moją dziecięcą głowę, było zdanie: Pamiętaj, że jak ktoś tonie, to trzeba mu podać rękę. I tego nauczyłam się w domu moich rodziców, więc nie jestem żadną bohaterką".

Rogatą i niepokorną duszę pokazała Irena na wiele lat przed wojną. W czasie studiów na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Warszawskiego odważnie łamała reguły getta ławkowego, siadając razem z kolegami-Żydami. Za tę niesubordynację zapłaciła zawieszeniem w prawach studenta. Tę decyzję władz uczelni zmienił dopiero w 1938 roku prof. Tadeusz Kotarbiński, który zastępował w tym czasie nieobecnego rektora. Umożliwiło jej to uzyskanie absolutorium i przystąpienie do egzaminów końcowych.

Młoda studentka odkryła też w sobie pasję charytatywną. Na początku lat 30. rozpoczęła pracę w Sekcji Pomocy Matce i Dziecku funkcjonującej w ramach Obywatelskiego Komitetu Pomocy Społecznej w Warszawie.

Praca ta dobrze przygotowała ją do wyzwań czasu wojny.

W czasie okupacji niemieckiej podjęła pracę w Wydziale Opieki Społecznej Zarządu Miejskiego w Warszawie. Była to jedna z niewielu polskich instytucji (obok PCK i Rady Głównej Opiekuńczej) tolerowana, choć bardzo niechętnie, przez hitlerowskich okupantów.

Równocześnie działała w Radzie Pomocy Żydom „Żegota”, humanitarnej organizacji podziemnej będącej organem polskiego rządu na uchodźstwie, której zadaniem było organizowanie pomocy dla Żydów.

Była to działalność heroiczna. Polska była bowiem jedynym okupowanym przez Niemców krajem (jeśli nie liczyć ziem zagarniętych w wyniku ataku na ZSRR), w którym za pomoc Żydom groziła kara śmierci – i to nie tylko dla bezpośredniego „winowajcy”, ale dla całej jego rodziny.

Irena Sendlerowa jako pracownica ośrodka pomocy społecznej miała stałą przepustkę do warszawskiego getta, co umożliwiało jej wywożenie dzieci żydowskich z tego skazanego na zagładę miejsca.

W getcie nie było ludzi niepotrzebujących pomocy. Sendlerowa skoncentrowała się głównie na dzieciach. Dlaczego?
„Hitler stworzył piekło w całej Polsce, ale jeszcze większe piekło stworzył Żydom, a największe piekło stworzył dzieciom, tym najbardziej bezbronnym istotom” – powiedziała już po wojnie.

To nie było tłumaczenie się, to było stwierdzenie prostego faktu – wszystkim po prostu nie mogła pomóc. Choć uratowała 2,5 tysiąca dzieci – dwa razy tyle co osławiony Oskar Schindler, to do końca życia prześladowała ją myśl, że „mogła zrobić więcej.”

Pomoc nie kończyła się za murami getta „Znalezienie ratunku dla tylu dzieci graniczyło z cudem i ten cud się zdarzył. Ona i jej wspólniczki wchodziły do getta i wyprowadzały dzieci skazane na śmierć. To wymagało niezwykłej odwagi. Pani Irena taką odwagę miała zawsze” – mówił w Polskim Radiu prof. Michał Głowiński, uratowany w czasie wojny razem z matką przez Irenę Sendlerową.

Dzieci wywożono z getta po wcześniejszym uśpieniu lekami, tak by wyglądały na martwe (Niemcy panicznie bali się tyfusu), pakowano je też do walizek lub układano w skrzyniach – pod cegłami.

Najmłodsi mieszkańcy getta znajdowali schronienie w przybranych rodzinach, domach dziecka i żeńskich klasztorach. Dzięki odważnej decyzji matki Matyldy Getter, przełożonej prowincji warszawskiej Zgromadzenia Sióstr Franciszkanek Rodziny Maryi, która zobowiązała się przyjąć każde dziecko przemycone z getta, wiele z nich trafiło do sierocińców prowadzonych przez franciszkanki.
Pani Irena, w porozumieniu z zakonnicami, szykowała dla maluchów akty chrztu, załatwiała także metryki polskich dzieci, które zginęły w nalotach.
Listy prawdziwych i przybranych nazwisk Sendlerowa zakopywała w ogrodzie, tak by ocalone dzieci mogły poznać po wojnie prawdę o swoim pochodzeniu.

21 października 1943 roku Irena Sendlerowa została aresztowana przez Gestapo. Trafiła na Pawiak. Kilkumiesięczne, pełne tortur śledztwo zakończyło się wyrokiem śmierci dla bohaterskiej kobiety. Ostatecznie udało się ją jednak ocalić, dzięki przekupieniu niemieckich strażników pilnujących celi. Po uwolnieniu Irena Sendlerowa powróciła do ratowania żydowskich dzieci, a potem wzięła udział w powstaniu warszawskim.

Po wojnie kazamaty Gestapo zastąpiły regularne wezwania do komunistycznej bezpieki. Sendlerową oskarżano o to, że w kierowanych przez siebie instytucjach (m.in. w Wydziale Opieki Społecznej Zarządu m.st. Warszawy, Ośrodku Opieki nad Matką i Dzieckiem) zatrudniała byłych żołnierzy Armii Krajowej. W 1949 roku po brutalnych przesłuchaniach straciła dziecko, które urodziło się przedwcześnie i zmarło.

Przez wiele lat praktycznie nikt nie pamiętał o zasługach dzielnej Polki. Chlubnym wyjątkiem był jedynie izraelski instytut Yad Vashem, który w 1965 roku nagrodził ja medalem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.” W 1983 roku Irena Sendlerowa zasadziła drzewko w Lesie Sprawiedliwych instytutu. 10 listopada 2003 roku prezydent Aleksander Kwaśniewski odznaczył ją Orderem Orła Białego.

Pani Irena przez całe życie była bardzo skromna, nie domagała się ani nie prosiła o jakiekolwiek zaszczyty. Największym szczęściem była miłość „jej dzieci”. Prowadziła z nimi korespondencję, niektóre przyjeżdżały do niej z odległych stron świata, rozmawiały z nią. Jej pokój zawsze był pełen ludzi.

Ostatnie lata życia spędziła w domu Bonifratrów w Warszawie. Zmarła 12 maja 2008 roku.
„Dzięki temu, że Irenie Sendlerowej dane było długo żyć oraz dzięki dużemu zainteresowaniu mediów jej osobą, we współczesnych czasach ocalała jakaś cząstka prawdy o wojennej przeszłości. Irena Sendlerowa przyczyniła się do tego, by nie zapomniano o prawdziwym obliczu sytuacji w Polsce i postawach społeczeństwa polskiego w warunkach tamtej próby. Należała do tych ludzi uczciwych i dzielnych, wśród których obracałem się na co dzień i których bardzo szanowałem.” – tak wspomniał panią Irenę dzień po jej śmierci Władysław Bartoszewski, dawny kolega z „Żegoty”.

Witold Chrzanowski