Od Młodej Polski do nowoczesności. Artystyczne DNA Krakowa

- Kraków to najpiękniejsze miasto na świecie – powiedział niegdyś Carlos Fuentes. Obok budynków takich jak Wawel czy Sukiennice znajdziemy tu także perły nowoczesnej architektury. Kraków ma po prostu piękno we krwi.

O ile dawna stolica Polski może się poszczycić wieloma zabytkami klasy zerowej, nie oznacza to wcale, że miasto zamyka się na przyszłość. Wręcz przeciwnie. Od początku XX wieku widzimy, jak Kraków stopniowo przeobraża się w nowoczesną, tętniącą życiem metropolię. Co ciekawe, nie odbywa się to kosztem jego tradycyjnej zabudowy. Tutaj historia i nowoczesność biegną ze sobą ramię w ramię, nie wchodząc sobie w paradę, niczym podwójna helisa DNA.

Jak to możliwe? Przekonamy się, podróżując śladami ostatnich stu lat Grodu Kraka. Wybierzmy w tym celu samochód stworzony do wygodnej jazdy po mieście. Nowe auto marki Hyundai, model KONA, wyposażony jest w elektroniczny wyświetlacz Head-up display, dzięki któremu, nawet używając nawigacji, nie musimy odrywać wzroku od widoku przed nami. Przyda nam się on, gdyż Kraków to miasto wprost przepełnione historią i pięknymi widokami – łatwo więc przeoczyć jakiś zakręt…

W XIX wieku Kraków był miastem stojącym nieco na uboczu. Pod względem znaczenia na ziemiach polskich wyprzedzała go Warszawa, w zaborze austriackim (Galicji) zaś – Lwów. Właśnie ze względu na "niszowość" miasta mógł się w nim narodzić nowy prąd artystyczny – Młoda Polska. Był to okres znudzenia dotychczasowymi regułami sztuki i architektury. Artyści z różnych stron świata przybywali do Krakowa i Zakopanego w poszukiwaniu inspiracji.

Symbolem nowych czasów był wybudowany w latach 1891–1893 r. na placu Świętego Ducha Teatr im. Juliusza Słowackiego (nazwę tę nosił od 1909 r.). Nowy neobarokowy budynek projektu Jana Zawiejskiego stanął na miejscu dawnego kościoła Św. Ducha. Jako pierwszy tego typu obiekt w Krakowie dysponował elektrycznym oświetleniem. Również jego repertuar był na wskroś nowoczesny – obok sztuk Mickiewicza i Fredry wystawiano dramaty Ibsena, Wilde'a i Czechowa.

Klimat Młodej Polski najlepiej oddają krakowskie kawiarnie literackie, takie jak Jama Michalika przy ul. Floriańskiej 45 na Starym Mieście. To w jej salach do późnych godzin przesiadywała ówczesna "cyganeria" – artyści, poeci i pisarze wyśmiewający mieszczański sposób życia. Stałymi bywalcami byli tu m.in. Kazimierz Przerwa-Tetmajer i Stanisław Wyspiański.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości dotarły do Krakowa nowe prądy artystyczne. Zdobywająca na całym świecie popularność awangarda (fr. avant garde) namawiała poetów, malarzy i architektów na nieskrępowaną podróż do świata wyobraźni. Krakowskich artystów nie trzeba było oczywiście długo do tego namawiać.

Grupa twórców nazywających siebie formistami sprzeciwiała się realistycznemu przedstawianiu świata w sztuce. Opowiadali się za sztuką pełną fantazji, kolorów i ekspresji. Należeli do nich tacy artyści, jak malarz Tytus Czyżewski (autor sławnego obrazu "Akt z kotem"), rzeźbiarz August Zamoyski czy niespokojny duch polskiej sceny artystycznej – Stanisław Ignacy Witkiewicz. Wiele ich dzieł możemy oglądać obecnie w salach Muzeum Narodowego w Krakowie na Alei 3 Maja 1

Jeśli chcemy zobaczyć krakowską architekturę lat międzywojennych w najlepszej postaci, wybierzmy się na ulicę Oleandrów. Znajdziemy tu budynki takie jak Dom im. Józefa Piłsudskiego czy Miejski Dom Wycieczkowy, zaprojektowane w nowoczesnym wówczas stylu modernistycznym. I tu widzimy odejście od tradycyjnych stylizacji i zdobnictwa, tym razem na rzecz prostoty stylu i funkcjonalności.

Po II wojnie światowej, wraz z nowym systemem politycznym został zaimportowany do Polski kierunek artystyczny znany jako socrealizm. Charakteryzował się on, jak sama nazwa wskazuje, realizmem, a także monumentalnością. I choć żadna z tych cech nie była w Krakowie wówczas szczególnie popularna, właśnie tutaj powstał największy w Polsce pomnik socrealizmu – założenie architektoniczne znane jako Nowa Huta.

Choć dzisiaj jest to dzielnica Krakowa, pierwotnie Nowa Huta powstawała jako osobne miasto, mające służyć pracownikom ogromnej Huty im. Lenina. Dlatego posiadała własną sieć dróg, osiedla mieszkalne, a nawet ośrodki kulturalne, jak Teatr Ludowy czy Kino Świt. Krakowianie odeszli od socrealizmu, gdy tylko nadarzyła się ku temu okazja w 1956 r. Nowa Huta pozostaje do dziś ciekawym zabytkiem czasów, w których władze marzyły o stworzeniu nowego robotniczego społeczeństwa.

W ten sposób docieramy powoli do czasów nam współczesnych. Dzisiejszy Kraków, podobnie jak sto lat temu, chętnie wita w swoich murach nowoczesną sztukę i architekturę. Doskonałym tego przykładem jest Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha na ul. Marii Konopnickiej 26. W budynku projektu Araty Isozakiego znajdziemy m.in. kolekcję dzieł artystycznych rodem z Dalekiego Wschodu, zebraną sto lat temu przez podróżnika Feliksa Jasieńskiego.

Również na ul. Marii Konopnickiej, pod numerem 17, znajdziemy Centrum Kongresowe ICE Kraków. Ten otwarty w 2014 r., monumentalny budynek dał mieszkańcom Krakowa długo oczekiwane miejsce koncertów, konferencji i wystaw gości z całego świata. Razem z muzeum Manggha, Centrum Kongresowe pokazuje nowe oblicze dzielnicy Dębniki, która powoli wyrasta na zagłębie nowoczesnej architektury w Krakowie.

Z kolei w dzielnicy Zabłocie, na ul. Lipowej 4, znajduje się Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie, znane także jako MOCAK. Oprócz wystaw czasowych i stałych odbywają się tu liczne projekty edukacyjne i artystyczne. Obecny budynek muzeum, otwarty w 2011 r., znajduje się na terenie fabryki Oskara Schindlera znanego nam z głośnego filmu Stevena Spielberga. Tak samo cała dzielnica Zabłocie, niegdyś przemysłowa, zamienia się w centrum kultury, gastronomii i loftów.

Nieopodal MOCAK-a, na ulicy Nadwiślańskiej, mieści się* Cricoteka, a więc *Ośrodek Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora. Obiekt ten powstał w wyniku zaadoptowania do użytku budynków dawnej elektrowni Podgórze. Celem ośrodka jest promocja twórczości wybitnego dramaturga i plastyka, Tadeusza Kantora. Przeglądając artystyczne lokalizacje w Krakowie, nie możemy również ominąć Małopolskiego Ogrodu Sztuki na ulicy Rajskiej 12. Znajduje się tu sala teatralna, kino, mediateka, kawiarnia oraz kilka pomieszczeń gotowych na projekty artystyczne.

Miłośnicy doznań artystycznych na pewno nie będą się nudzić w Krakowie. Wycieczka śladami nowoczesnej sztuki to podróż jakby do drugiego miasta, powstałego obok tradycyjnie odwiedzanych zabytków. Zapinajmy więc pasy i jedźmy odkrywać! Na poznanie w pełni artystycznego DNA Krakowa z pewnością nie wystarczy nam bowiem jedna tylko wycieczka.

Partnerem artykułu jest Hyundai