Jak wzmocnić swoją odporność?
Czy trudne sytuacje i różnego rodzaju traumy zawsze mają na ludzi negatywny wpływ? Czy ciężkie dzieciństwo, dorastanie w patologicznej rodzinie, w biednym środowisku, zawsze musi prowadzić do problemów, antyspołecznych zachowań i przestępczości?
Czy trudne sytuacje i różnego rodzaju traumy zawsze mają na ludzi negatywny wpływ? Czy ciężkie dzieciństwo, dorastanie w patologicznej rodzinie, w biednym środowisku, zawsze musi prowadzić do problemów, antyspołecznych zachowań i przestępczości? Psychologowie zajmują się wyjaśnieniem fenomenu pozytywnej adaptacji oraz radzą, w jaki sposób możemy wzmacniać swoją psychologiczną odporność już jako dorośli.
Dlaczego niektórzy odbijają się od dna?
Mogłoby się wydawać, że trudne dzieciństwo niemalże gwarantuje problemy w dorosłości. Ludzie często czują się więźniami swoich wczesnych relacji z rodzicami, tego, czego doświadczyli i czego byli świadkami. A jednak wieloletnie badania pokazują, że część dzieci z "trudnym dzieciństwem" radzi sobie mimo wszystko całkiem lub bardzo dobrze. Oznacza to, że jako dorośli są w stanie poprawnie funkcjonować w społeczeństwie, żyć, pracować, mieć rodziny i cieszyć się stabilnym zdrowiem psychicznym.
Badacze określają to zjawisko angielskim słowem "resilience", które można tłumaczyć jako elastyczność, sprężystość, odporność, zdolność do regeneracji sił - w Polsce nie przyjął się jeden termin. Idea pochodzi z fizyki, sprężystość materiału oznacza, że pod wpływem stresu (nacisku, ciepła) ugina się on, by następnie wrócić do pierwotnej formy.
Amerykański psycholog Michael Rutter, jeden z pionierów badań nad dziećmi dorastającymi w niekorzystnych warunkach, podkreśla, że "resilience" to proces, a nie konkretna cecha człowieka. Na fakt, czy ktoś dobrze poradził sobie z trudnościami czy nie, wpływa wiele czynników. Są one związane:
- ze środowiskiem (np. pozytywne wsparcie jakiejś dorosłej osoby, jeśli rodzice go nie zapewniają, dobrze funkcjonująca szkoła),
- z systemem rodzinnym (np. bliskie relacje między członkami rodziny),
- jak i cechami danej osoby (samoocena, poczucie swojej skuteczności, ocena wydarzeń).
Dzięki rozpoznawaniu tego, co chroni dzieci i młodzież, można wprowadzać różnego rodzaju społeczne i psychologiczne programy profilaktyczne.
POLECAMY:
Wzmacniaj swoją odporność
Istnieje również nurt badań nad odpornością traktowaną bardziej jako cecha indywidualna, którą można rozwijać w sobie niezależnie od wieku. Zajmuje się tym, rozwijająca się prężnie w ostatnich latach, psychologia pozytywna. O co możemy więc zadbać, żeby wzmocnić swoją odporność na trudności i po każdym kolejnym życiowym potknięciu i upadku wstać? Wśród wielu innych, warto zwrócić uwagę na następujące kwestie.
To, w jaki sposób przejdziemy przez trudności, w dużej mierze zależy od tego, jak je postrzegamy. Czy każdy kolejny problem to "katastrofa", "tragedia" i "ból nie do zniesienia" czy może wyzwanie, któremu trzeba stawić czoła? Nie chodzi tu o wmawianie sobie, że problemu nie ma lub że jest błahy. Problem jest, ale działając i szukając rozwiązań można sobie z nim poradzić. Zmiana nastawienia ma wpływ już na podstawowe procesy w organizmie. Traktując coś jako zagrożenie, ciało reaguje stresem, spięciem i wydzielaniem substancji szkodzących na dłuższą metę. Wyzwania zaś pobudzają wydzielanie substancji naprawiających komórki, powodują lepsze zarządzanie energią, a człowiek odczuwa entuzjazm. Badania wskazują, że zmianę nastawienia, umiejętność spojrzenia na trudności z innej perspektywy i zwiększenie poczucia sensu można uzyskać między innymi dzięki treningowi uważności czyli medytacji "mindfulness".
Nie bój się trudności
Poza tym, nie da się zbudować odporności bez wystawiania się na trudności. W pewnym sensie, by dobrze sobie radzić, trzeba się zaszczepić - czyli nie unikać problemów, tylko mierzyć się z nimi. Jeśli pojawiają się w życiu okazje zrobienia czegoś nowego, podjęcia wyzwania, zmierzenia się z sytuacją i sobą samym, to warto z nich korzystać - oczywiście w rozsądnych dawkach. Później może się okazać, że to, co wypracowaliśmy w ten sposób, przyda się w sytuacjach, które wybierają nas nie pytając o zdanie.
Kształtuj swój mózg
Człowiek ma ogromy potencjał uczenia się, przez całe życie. Psychologowie zajmujący się układem nerwowym podkreślają, że mózg jest bardzo plastyczny. Oznacza to, że cały czas ma możliwość tworzenia nowych połączeń i przebudowy starych. To bardzo dobra wiadomość, bo oznacza, że uczenie się nowych zachowań, zmiana nastawienia i nawyków, przy odrobinie wytrwałości może przynosić trwałe efekty. Możemy dosłownie uczyć nasz mózg nowych reakcji. Jak? Rick Hanson, neuropsycholog, proponuje na przykład bardzo proste ćwiczenie polegające na zwracaniu uwagi na pozytywne zdarzenia i elementy naszego życia. Ważne jest, by często świadomie przez chwilę skupić się np. na tym, że mam kochającą rodzinę (zamiast ciągłego roztrząsania wad, kłótni i nieporozumień), nie tylko myśląc o tym, ale też odczuwając to w ciele (np. ciepłe i miękkie uczucie w okolicy serca).
Okazuje się, że również twardość fizyczna sprzyja odporności psychicznej. Trening fizyczny wzmacnia serce, obniża ciśnienie, pozwala lepiej radzić sobie z efektami stresu, zmniejsza stany depresyjne i polepsza jakość snu. Dodatkowo, przekraczanie swoich granic fizycznych wzmacnia wytrzymałość psychiczną - rozwija zaangażowanie, pozwala stawiać sobie coraz trudniejsze cele i sprawia, że wzrasta poczucie wewnętrznej siły.
Najważniejsze to uwierzyć, że możemy się rozwijać, wzmacniać i zmieniać. Nasze biologiczne wyposażenie do pewnego stopnia jest ograniczające, ale wpływ jaki możemy mieć na samych siebie jest ogromny. Trzeba tylko podjąć decyzję o wzięciu za to odpowiedzialności.
(jb/sr)
POLECAMY:
