Cytologia - cyklicznie

Gdy słyszysz określenie „choroby kobiece”, ciarki chodzą ci po plecach. Kampanie na rzecz profilaktyki anty-nowotworowej w przypadku raka piersi pozwoliły trochę oswoić tę chorobę i co miesiąc, oczywiście, badasz swoje piersi. O raku szyjki macicy mówi się i pisze mniej. Czas to zmienić.

Swobodny oddech

Wypoczynek czynny i bierny

Hipochondria

Rak szyjki macicy jest drugim co do częstości występowania nowotworem złośliwym u kobiet. Ale lekarze twierdzą, że jest unikalny do prowadzenia profilaktyki, bo szyjkę można łatwo zbadać, choroba ma dobrze opisane stany przedrakowe i do tego można je łatwo leczyć. Dane z rejestrów nowotworów wskazują, że co roku na świecie odnotowuje się około 500 tys. nowych przypadków tego raka. W Polsce każdego dnia 10 kobiet dowiaduje się, że ma raka szyjki macicy, a pięć z nich umiera. Dzieje się tak dlatego, że niestety wciąż niewiele kobiet wie, że rakowi szyjki macicy można zapobiegać w prosty, skuteczny, nieinwazyjny i tani sposób – dzięki wykonywaniu badań cytologicznych. Tymczasem, aż 50% kobiet chorujących na ten typ raka nigdy nie miało cytologii.* Cytologia czyli rozmaz*

Badanie cytologiczne, czyli tzw. rozmaz szyjkowy określany również mianem Pap test, wprowadzone zostało w 1942 roku przez George’a Papanicolau. Pozwala ono wykryć wczesne postaci raka szyjki macicy w stadium przedklinicznym czyli bezobjawowym. Dzięki niemu można również wykryć stany przed nowotworowe – mogące doprowadzić do rozwoju raka. Istotnym czynnikiem ryzyka rozwoju tego raka jest nie wykonanie tego badania w ogóle lub nie wykonanie przez długi czas – dłuższy niż 5 lat. Kiedy zrobić je po raz pierwszy? Powinno być wykonywane rutynowo u każdej kobiety po rozpoczęciu współżycia seksualnego. Jak często? Na początku raz w roku przez pierwsze 3-4 lata, następnie musisz je powtarzać nie rzadziej niż co 3 lata. Biorąc pod uwagę zwykle wieloletni rozwój choroby, zapewnia to wykrycie jej na etapie przednowotworowym lub wczesnego w pełni wyleczalnego stadium. Zalecenia powtarzania badania co 3 lata u każdej kobiety po 25 roku życia zwykle do 65 roku życia dotyczą masowych badań przesiewowych. Inne reguły
obowiązują kobiety ze zidentyfikowanymi czynnikami wysokiego ryzyka wystąpienia tego raka. Badania należy powtarzać częściej, np. w przypadku obniżonej odporności immunologicznej – infekcja HIV, przeszczepy, dializy, immunosupresja lub niektóre infekcje wirusowe typami HPV.

Badanie rozpoczyna się od założenia odpowiedniej wielkości wziernika do pochwy i uwidocznienia w nim szyjki macicy. Na tym etapie lekarz przeprowadza ocenę kliniczną szyjki, biorąc pod uwagę dane z wywiadu oraz ocenia ewentualne, rzadkie wady rozwojowe. Następnie z powierzchni szyjki macicy, za pomocą odpowiedniej szpatułki lub szczoteczki, pobierany jest materiał komórkowy. Rozmaz nanosi się na uprzednio przygotowane, odtłuszczone szkiełko podstawowe, a następnie niezwłocznie utrwala się materiał poprzez zanurzenie w alkoholu 96-procentowym lub spryskanie go odpowiednim aerozolem.

Optymalny okres do pobrania materiału cytologicznego to termin miedzy 10 a 20 dniem cyklu – najlepsze działanie estrogenów, największa fizjologiczna czystość rozmazów. Badanie cytologiczne najlepiej przeprowadzać: co najmniej dwa dni po ostatnim dniu miesiączki i nie później niż dwa dni przed rozpoczęciem miesiączki, co najmniej cztery dni po użyciu gałek dopochwowych, co najmniej jeden dzień po badaniu ginekologicznym czy USG dopochwowym, w dniu badania nie należy robić irygacji.

Dzięki ocenie mikroskopowej odpowiednio pobranego, naniesionego na szkiełko podstawowe, utrwalonego i zabarwionego materiału, można określić stan nabłonków pokrywających szyjkę macicy i wyściełających jej kanał. Zmiany morfologii komórek pozwalają na zakwalifikowanie rozmazu do odpowiednich kategorii i dają podstawę do dalszej diagnostyki zmian nabłonków szyjki macicy. Pomimo ograniczeń badania cytologicznego, od ponad 60 lat nie znaleziono lepszego testu.

Badaniu najlepiej poddać się u doświadczonego lekarza, do którego masz zaufanie, bo nieprawdziwe jest powszechne przekonanie, że pobranie jest proste. Przyczyną większości błędnie negatywnego wyniku badania jest niewłaściwe pobranie. Dobrze pobrany rozmaz powinien zawierać: komórki nabłonka z części pochwowej szyjki, komórki nabłonka z kanału szyjki i komórki tzw. metaplastyczne. Brak jednej z nich w rozmazie może wskazywać na nieprawidłowo pobrany rozmaz lub pozwala przypuszczać, że nie został pobrany z szyjki macicy. Trochę inaczej jest w rozmazach kobiet w okresie menopauzy, w ciąży lub po przebytych zabiegach. Dlatego na skierowaniu dołączonym do preparatu do badania, lekarz powinien podać twój wiek, datę ostatniej miesiączki, datę badania, opisać przyjmowane przez ciebie leki np. hormonalne, dołączyć informacje o przebytych zabiegach. Na jakość rozmazu wpływa też oczywiście sposób i narzędzia stosowane do pobrania. W Polsce cytologię zwykle pobierają lekarze ginekolodzy, ale rozmaz mogą pobierać też
pielęgniarki i położne.

Według klasyfikacji Papanicolau, choć stosuje się i inne, wynik oznacza się cyfrą rzymską. I – szyjka macicy jest zdrowa, II – miałaś lub masz stan zapalny, III - może oznaczać stan przedrakowy, IV - prawdopodobny nowotwór, potrzebne kolejne badania. Wynik badania cytologicznego powinien zawierać opis materiału, wnioski i ewentualne zalecenia – zrozumiałe dla pacjentki. Jeśli zostaniesz powiadomiona o wyniku dodatnim, to znaczy, że laboratorium zidentyfikowało zmiany komórkowe, które należy zbadać. Ale na pewno nie oznacza to, że jesteś chora. Nie wszystkie zmiany wymagają leczenia, wiele z nich znika samo. Zależnie od stopnia zmian możesz mieć zalecone powtórzenie cytologii lub dokładniejsze badania szyjki czyli kolposkopię. Możesz być też poproszona o powtórzenie cytologii, bo np. laboratorium nie mogło ocenić pobranego materiału, powody mogą być różne – obecność krwi, próbka rozsmarowana za grubo lub za cienko.

W dobie szczepień przeciwko najczęstszym, wywołującym raka typom wirusów HPV, badanie cytologiczne nie traci swojej podstawowej roli czyli wykrywania zmian w obrębie szyjki macicy. Nadal będzie zalecane jako powtarzane wielokrotnie badanie przesiewowe dla każdej kobiety po inicjacji seksualnej. Już dziś uważa się, że w przyszłości właśnie połączenie cytologii i szczepienia może zmniejszyć wysoką umieralność Polek na raka szyjki macicy.

Marzena Denkiewicz