Czas wolny – funkcje i znaczenie dla dorosłych i dzieci

Jeśli chodzi o pojęcie czasu wolnego, definicja nie jest jednoznaczna, zwłaszcza w dobie zachodzących ostatnio przemian społecznych. Większość badaczy skłania się do interpretowania go jako czasu, który pozostaje nam do dyspozycji po pracy i innych zajęciach obowiązkowych. Sporna pozostaje jednak kwestia dobrowolności podejmowanych wówczas działań.

Dobrowolność aktywności była do niedawna warunkiem uznawania czasu za wolny, toczący się własnym biegiem, bez sztywnego harmonogramu. Dziś jednak dostrzega się w nim nie tylko możliwość osiągnięcia niczym nieskrępowanej satysfakcji, ale również szansę na wieloaspektowe samodoskonalenie. Oznacza to, że zaczynamy uświadamiać sobie wartość i funkcje czasu wolnego.

Fakt ten wynika z niepokojącego zjawiska, jakim jest "kurczenie się" czasu wolnego. Według danych GUS aż 20 proc. Polaków nie dysponuje nim w ogóle w dni powszednie, choć codzienna regeneracja jest konieczna do zachowania work-life balance.

Również dzieci mają coraz mniej czasu wolnego ze względu na natłok zajęć szkolnych. Tymczasem w fazie dojrzewania zyskuje on szczególne znaczenie, jeśli chodzi o rozwój społeczny, intelektualny i fizyczny, a także kształtowanie się uzdolnień i zainteresowań. Pełni role wychowawcze, poznawcze, socjalizujące, a nawet edukacyjne. Czas wolny to czas zabawy, która dostarcza więcej informacji o świecie niż nauka rozumiana w sposób tradycyjny, bo pozwala na intensywne doświadczanie.

Natomiast w przypadku dorosłych czas wolny, który jest dobrem deficytowym, ma silny związek z zaspokajaniem potrzeby samorealizacji. Powoli jednak zaczyna wkraczać w sferę komercji. Formy jego spędzania są częścią kultury masowej, która przynosi nie tyle przyjemność uczestnikom, ile zysk organizatorom. Można mówić o upowszechnianiu się wzorów zachowań w czasie wolnym, takich jak chodzenie na fitness czy na zakupy w centrum handlowym.

By w pełni uświadomić sobie znaczenie czasu wolnego, warto przyjrzeć się najistotniejszym jego funkcjom, podkreślanym przez autorów opracowań naukowych. W dziedzinie pedagogiki mówi się m.in. o funkcjach:

• wypoczynkowej,
• rozrywkowej,
• rozwojowej,
• kulturalnej,
• integracyjnej,
• kompensacyjnej,
• katartycznej.

Wypoczynkowa funkcja czasu wolnego przynosi odprężenie i odpoczynek – zarówno fizyczny, jak i psychiczny. Dotyczy tak biernych (np. snu), jak i aktywnych form rekreacji (np. spacerów na świeżym powietrzu). Funkcja rozrywkowa pozwala oderwać myśli od spraw dnia codziennego i w pełni oddać się przyjemnościom.

Funkcja kulturalna wiąże się z przyswajaniem wartości kulturowych, choćby przez kontakt z twórczymi osobami, poznawanie ich dzieł (literackich, malarskich), a co za tym idzie również ich spojrzenia na świat. Ma wiele wspólnego z funkcją rozwojową, która zakłada poszerzanie wiedzy i nabywanie nowych umiejętności.

Funkcja integracyjna czasu wolnego jest czynnikiem spajającym rodzinę, grono przyjaciół czy grupę rówieśniczą. Sprzyja zaspokajaniu potrzeby przynależności, ponieważ daje możliwość zacieśniania więzów poprzez wykonywanie czynności wspólnie, np. trenowania w zespole. Przeciwdziała zjawisku samotności, które jest jednym z największych zagrożeń postępującej cyfryzacji.

Kompensacyjna funkcja czasu wolnego daje możliwość sprawdzania swojego potencjału w innych sferach niż zawodowa. Przynosi dowartościowanie i równowagę życiową. Pozwala uzupełnić braki i niedobory, np. w zakresie aktywności ruchowej. Z kolei funkcja katartyczna umożliwia odreagowanie stresu, oczyszczenie się z negatywnych emocji, a ponadto przywraca równowagę między spontanicznością a samokontrolą i sprzyja poszukiwaniu nowych form ekspresji osobowości.