Czym jest stres?

Jedni powiedzą: pochodzimy od zwierząt, inni określą to dosadniej - jesteśmy zwierzętami. Nasze mechanizmy obrony i ataku są podobne do tych, którymi dysponują inne zwierzęta. Cel nadrzędny świata zwierząt jest dwojaki - z jednej strony nie dać się zjeść i przetrwać (filozofia ofiary), z drugiej - zabić i dzięki temu przetrwać (filozofia zabójcy).

Do realizacji i jednej i drugiej opcji potrzebna jest możliwość podporządkowania funkcji całego organizmu tylko obronie lub atakowi. Aby układ taki charakteryzowała wysoka sprawność i niezawodność, większość funkcji przystosowawczych realizowana jest odruchowo. Gdy zachodzi taka potrzeba z niewielkich położonych powyżej nerek gruczołów wydzielane są trzy hormony: adrenalina (80%) i w mniejszych ilościach dopamina i noradrenalina.

Hormony te pozwalają na szybkie wyzwolenie energii potrzebnej do ataku, obrony czy ucieczki. Mechanizm ten działa jak aktywacja alarmu w sytuacji zagrożenia i nie daje czasu na zastanowienie czy podejmowanie decyzji, co zwiększa szanse sukcesu. A oto jakie są oznaki alarmu:

1. pobudzenie emocjonalne;
2. wzrost ciśnienia krwi;
3. przyspieszenie akcji serca;
4. przyspieszenie oddechów;
5. suchość w ustach;
6. "gęsia skórka";
7. oprócz tego - wzrost poziomu cukru we krwi.

Efektem jest pobudzenie emocjonalne oraz przygotowanie mięśni do użycia (zwiększona ilość energii - cukier, dostarczenie większej ilości tlenu - szybszy oddech, oraz lepsza dystrybucja - pobudzenie układu krążenia). Natomiast wspomniana "gęsia skórka" to nic innego jak nastroszenie włosa - aby być większym i straszniejszym. Po zużyciu dostępnych zasobów na atak czy ucieczkę następuje faza odpoczynku - relaksacji, okres potrzebny do regeneracji sił.

Dlaczego żyjemy w ciągłym stresie?
Wszystkie wymienione oznaki alarmu organizmu to nic innego jak oznaki tzw. ostrego (czyli nagłego, niespodziewanego) stresu uwarunkowanego fizjologiczną reakcją na zagrożenie. Czy nie nadużywamy reakcji alarmowych? Człowiek jest istotą bardziej skomplikowaną od zwierząt, żyje też w o wiele bardziej skomplikowanym świecie. Sygnał alarmowy, który u naszych przodków włączał się na widok tygrysa szablozębnego, w naszych czasach aktywowany zostaje przez szereg pomniejszych, niż zagrożenie życia, sytuacji.

Z drugiej strony żyjemy w czasach "zanieczyszczenia stresem", co pozytywnie na nasze zdrowie nie wpływa. Nasz przodek miał okazję zestresować się raczej rzadko, my natomiast pochopnie i bezwiednie używamy naszego "auto alarmu" często i w przypadkach błahych, od przypalonego mleka począwszy przez korek na ulicy, na "złym" spojrzeniu szefa skończywszy. Problem bowiem polega na tym, że każda reakcja alarmowa wywołana jednym z powyższych przykładów natężeniem swoim sięgnąć może poziomu natężenia reakcji naszego przodka na zaczajonego drapieżcę.

W jaki sposób nasz organizm rozpoznaje sytuacje zagrożenia? Sama sytuacja obiektywnie nie ma znaczenia. Dopiero nasza osobowość nadaje jej znaczenie - pozytywne lub negatywne.. Ukradziono nam np. samochód.. Możemy jednak powiedzieć - nareszcie pozbyłem się tego starego psującego się grata, a gdy dostanę zwrot ubezpieczenia, to kupię wreszcie nowy - lepszy. Osobowość bowiem to subiektywne widzenie siebie, w związku z otaczającym środowiskiem. Ta definicja poszerzona jest o sposoby dostosowania się jednostki do środowiska, oraz sposoby radzenia sobie.

Tekst przygotowany dzięki współpracy z agencją ON BOARD - public relations

(opr. dr med. Rafał Koczorowski)