Estrogen i progestagen – rola hormonów w antykoncepcji
Świadome rodzicielstwo i odpowiedzialne podejście do aktywności seksualnej to bardzo ważne aspekty dorosłego życia, a ich istotnym elementem jest oczywiście ochrona przed niechcianą ciążą. Antykoncepcja w dzisiejszych czasach przyjmuje wiele form, różniących się nie tylko sposobem działania, lecz także skutecznością. Jedną z najczęściej wybieranych jest antykoncepcja hormonalna, której formą są między innymi tabletki antykoncepcyjne.
Antykoncepcja hormonalna - co to takiego?
Antykoncepcja hormonalna to jedna z najpopularniejszych metod zapobiegania ciąży, głównie ze względu na wygodę stosowania i wysoką skuteczność. Polega ona na dostarczaniu do kobiecego organizmu syntetycznych hormonów płciowych, czego celem jest nie tylko zahamowanie owulacji, lecz także uniemożliwienie skutecznego zapłodnienia. Choć hasło "antykoncepcja hormonalna" wiele z nas kojarzy z popularnymi tabletkami antykoncepcyjnymi, które przyjmuje się codziennie, na rynku dostępne są także:
• plastry hormonalne – naklejane na skórę średnio co 7 dni, stopniowo uwalniają do krwioobiegu odpowiednie dawki hormonów;
• implanty podskórne – wszczepiane podskórnie niewielkie pręciki, z których nawet przez kilka lat uwalniane są dawki progestagenu o działaniu antykoncepcyjnym;
• krążki dopochwowe – niewielkie, elastyczne pierścienie nasączone hormonami, które umieszcza się w pochwie, skąd przez błonę śluzową hormony przenikają do krwioobiegu;
• zastrzyki hormonalne – podawane domięśniowo okresowo, w zależności od zastosowanych hormonów, co kilka miesięcy;
• wkładki domaciczne – wykonane z elastycznych materiałów w kształcie litery T, umieszczane w szyjce macicy, gdzie uwalniają hormony, uniemożliwiając skuteczne zapłodnienie.
Skuteczność antykoncepcji hormonalnej – indeks Pearla
Do oceny skuteczności stosowanej metody antykoncepcyjnej służy indeks Pearla. To wskaźnik, informujący o tym, jaki % par rocznie zajdzie w ciążę, stosując wybraną metodę antykoncepcji. Zazwyczaj uwzględniane są zarówno warunki idealne, jak i te zachowujące margines błędu. Im wskaźnik Pearla jest niższy, tym metoda uznawana jest za skuteczniejszą.
Jeżeli chodzi o antykoncepcję hormonalną, indeks Pearla jest bardzo niski i wynosi:
• dla tabletek dwuskładnikowych – 0,2-1,4,
• dla tabletek jednoskładnikowych – 0,73-0,93,
• dla plastrów – 0,4-0,7,
• dla wkładek dopochwowych – 0,6-1,7,
• dla spirali domacicznych i implantów podskórnych – 0,1,
• dla zastrzyków – 0,2-0,5.
Dla porównania inne popularne metody antykoncepcji charakteryzują się następującym indeksem Pearla:
• prezerwatywa – 3-7,
• globulki dopochwowe – 8-36,
• stosunek przerywany – 10-35,
• kalendarzyk małżeński – 20-25.
Hormony w antykoncepcji – co trzeba wiedzieć?
Jak już zostało wspomniane, antykoncepcja hormonalna opiera się na dostarczaniu do kobiecego organizmu odpowiednio dobranych, syntetycznych dawek hormonów płciowych. Należy pamiętać, że dawki zawarte w powszechnie stosowanych preparatach są niewielkie, a lekarz ginekolog, dobierając konkretne tabletki, zwraca uwagę na to, by dopasować ich skład i działanie indywidualnie do każdej pacjentki. Obawy niektórych kobiet, iż ich stosowanie zaburzy naturalną gospodarkę hormonalną są więc nieuzasadnione i nie powinny nas powstrzymywać od korzystania z tej metody zapobiegania ciąży.
Jakie substancje znajdziemy w hormonalnych środkach antykoncepcyjnych? To przede wszystkim estrogen i progestagen.
Estrogeny to grupa hormonów odpowiedzialnych za prawidłowy przebieg cyklu miesiączkowego i owulacji u kobiet w okresie rozrodczym. Wykazują istotny wpływ na gospodarkę wapniową (profilaktyka osteoporozy) oraz lipidową, a także przyswajanie i syntezę białek, co ma znaczenie w funkcjonowaniu całego organizmu kobiety. Odpowiedzialne są również między innymi za wykształcenie zewnętrznych cech płciowych, takich jak kobieca sylwetka czy zewnętrzne narządy płciowe. Rola estrogenów w antykoncepcji hormonalnej polega na blokowaniu dojrzewania pęcherzyków jajnikowych i niedopuszczenie do efektywnej owulacji, czego wynikiem jest uwolnienie dojrzałej, gotowej do zapłodnienia komórki jajowej.
Należy również zwrócić uwagę, że nadmiar estrogenu w organizmie kobiety może prowadzić do zwiększonego ryzyka ŻchZZ (żylnej i tętniczej choroby zakrzepowo-zatorowej), nadmiernego przyrostu masy ciała, migren, zatrzymywania się wody w organizmie, a nawet rozwoju nowotworów piersi czy endometrium.
Progestageny z kolei to szeroka grupa hormonów płciowych, z których najbardziej znanym jest progesteron, nie tylko warunkujący prawidłowy przebieg cyklu menstruacyjnego, lecz także ułatwiający implantację zarodka i donoszenie ciąży do końca. Jego niedobór w organizmie zwykle wiąże się z rozregulowaniem cyklu miesiączkowego i problemami z zajściem w ciążę. Progestageny w antykoncepcji nie tylko wzmacniają działanie estrogenów, zatrzymując owulację, ale przede wszystkim tworzą warunki uniemożliwiające zapłodnienie, w tym powodują zagęszczenie śluzu szyjkowego i zmniejszenie przyrostu błony śluzowej macicy. Ich nadmiar może jednak prowadzić do obrzęków i zatrzymywania się wody w organizmie.
Tabletki antykoncepcyjne jedno- i dwuskładnikowe
Na rynku farmaceutycznym znajdziemy dwa rodzaje tabletek antykoncepcyjnych. Różnią się one nie tylko składem, lecz także sposobem działania na kobiecy organizm. Do wyboru mamy:
• tabletki dwuskładnikowe – zawierające zarówno pochodne estrogenów, jak i progestagenów, a więc nie tylko stwarzające niekorzystne dla zapłodnienia warunki, lecz także blokujące owulację;
• tabletki jednoskładnikowe – zawierające wyłącznie progestageny, zagęszczające śluz szyjkowy i uniemożliwiające zarodkowi zagnieżdżenie się w ścianie macicy.
Oprócz odmiennego mechanizmu działania, poszczególne tabletki hormonalne różnią się między sobą także liczbą możliwych działań niepożądanych, co powinno być wzięte przez lekarza pod uwagę przy wyborze konkretnego preparatu.
Antykoncepcja hormonalna bez estrogenu
Jednoskładnikowa antykoncepcja hormonalna w formie tabletki przeznaczona jest przede wszystkim dla kobiet, u których występują przeciwwskazania do stosowania estrogenu. W tych tabletkach znajdziemy bowiem wyłącznie progestagen. Antykoncepcja jednoskładnikowa charakteryzuje się wysokim profilem bezpieczeństwa i minimalną ilością dostarczanych do organizmu syntetycznych hormonów płciowych. Jest to doskonałe rozwiązanie między innymi dla:
• nastolatek,
• kobiet karmiących piersią,
• palących papierosy,
• osób z nadwagą lub otyłością,
• kobiet dojrzałych, po 40. roku życia.
Tabletki dwuskładnikowe Dwuskładnikowe tabletki hormonalne zawierają w każdej pigułce zarówno syntetyczny estrogen, jak i syntetyczny progestagen. Nie tylko tworzą one uniemożliwiające zapłodnienie warunki wewnątrz kobiecego organizmu, lecz także hamują owulację. Choć są to jedne z najpopularniejszych środków hormonalnych na rynku, istnieje spora grupa kobiet, u których ze względu na liczne przeciwwskazania nie mogą być one stosowane. Warto również pamiętać, że tabletki dwuskładnikowe częściej wywołują różnego rodzaju działania niepożądane, takie jak zmiany nastroju, przyrost masy ciała, bóle głowy czy nasilone objawy PMS.
Antykoncepcja hormonalna – inne zastosowania
Choć najważniejszą funkcją antykoncepcji hormonalnej jest skuteczne zapobieganie ciąży i kontrola urodzeń, tak naprawdę ze względu na swoje działanie może ona być wykorzystywana również w leczeniu wielu schorzeń. W określonych przypadkach, po przeprowadzeniu dokładnego wywiadu lekarskiego, lekarz ginekolog może przepisać ją między innymi w celu:
• uregulowania burzy hormonalnej u młodych kobiet (objawiającej się między innymi obfitymi, bolesnymi miesiączkami),
• leczenia torbieli jajników i zespołu policystycznych jajników,
• walki z trądzikiem,
• leczenia endometriozy,
• łagodzenia objawów menopauzy.
Bez względu na to, z jakiego powodu rozważasz rozpoczęcie stosowania antykoncepcji hormonalnej, pamiętaj, że przed rozpoczęciem brania tabletek konieczna jest zawsze konsultacja z lekarzem ginekologiem. Tylko on, na podstawie wywiadu lekarskiego i badań, jest w stanie odpowiednio dobrać preparat do Twoich potrzeb i stanu zdrowia.
