Jak usunąć kleszcza w sposób prawidłowy. Sprawdzone sposoby i techniki usuwania kleszczy

Najczęstszymi chorobami, na jakie możemy zachorować po ukąszeniu przez kleszcza, są borelioza oraz kleszczowe zapalenie mózgu. Rzadziej kleszcze przenoszą inne choroby, jak babeszjoza oraz anaplazmoza.

Borelioza to choroba przenoszona przez kleszcze, które są nosicielami krętków Borrelia burgdorferi. Najczęściej są nimi przedstawiciele dwóch gatunków tych pajęczaków - Ixodes ricinus lub Ixodes persulcatus. Do wniknięcia bakterii do organizmu człowieka dochodzi jednak dopiero po kilkunastu godzinach od momentu wkłuć ia, ponieważ Borrelia bytuje w przewodzie pokarmowym pajęczaka. Dlatego szybkie usunięcie kleszcza chroni przez zachorowaniem na boreliozę. Jednak po upływie 72 godzin, zakażenie boreliozą jest wysoce prawdopodobne , a to z tego względu, że przejedzony krwią kleszcz może zacząć wymiotować z nadmiaru pożywienia, i wraz z wymiocinami może dojść do zakażenia bakteriami.

W zależności od tego, jakim rodzajem kręteka Borrelia zostanie zarażony człowiek, wystąpić mogą różne objawy chorobowe dotyczące skóry, układu nerwowego, stawów i serca.
• Zakażenie krętkami B.afzelii wiązane jest z rzadko występującym chłoniakiem limfocytowym skóry, a w późniejszym etapie choroby - przewlekłym zanikowym zapaleniem skóry;
• w przypadku B.gardinii wiązane jest z różnorakimi objawami neurologicznymi;
• w przebiegu boreliozy wywołanej B. burgdorferii s.s. częściej występuje zapalenie stawów.

Najbardziej charakterystycznym objawem, występującym w niedługim czasie po ukłuciu, wskazującym na zakażenie boreliozą jest rumień wędrujący. Ma postać czerwonej plamy, w której w środku z czasem pojawia się przejaśnienie. Rumień występuje w pierwszych 30 dniach od ukąszenia, i odpowiada pierwszemu, wczesnemu stadium boreliozy. Wówczas, już na podstawie samego tego objawu, lekarz może podjąć decyzję o leczeniu choroby.

Wdrożenie leczenia na tym etapie zapobiega dalszemu rozwojowi choroby. W przypadku objawów występujących w późniejszych fazach choroby, zdiagnozowanie boreliozy może być trudniejsze. Stan zapalny stawów, ich ból, kojarzyć się może z reumatoidalnym zapaleniem stawów Innymi, niespecyficznymi objawami mogą ból głowy, lub porażenie nerwów które są skutkiem zaatakowania układu nerwowego. Przejawiać się może również w postaci zaburzeń kardiologicznych.

Aby stwierdzić, czy zachorowaliśmy na boreliozę, nie wystarczy wykonanie testu wykrywającego przeciwciała, tj. testu immunoenzymatycznego (ELISA, EIA). Konieczne jest potwierdzenie, że mamy do czynienia z aktywnym zakażeniem, a nie przebytym w przeszłości, gdyż przeciwciała mogą się utrzymywać wiele lat po przechorowaniu boreliozy. Potwierdzeniu służy test Western blot. Ponieważ borelioza jest chorobą bakteryjną, leczenie polega na podawaniu antybiotyków.

Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) to choroba o podłożu wirusowym. Dochodzi do niej w wyniku zakażenia wirusem RNA z rodziny Flaviviridae. Najczęściej przenoszą go kleszcze z gatunku Ixodes ricinus. W odróżnieniu od krętków Borrelia, wirus bytuje w śliniankach kleszczy, stąd do organizmu człowieka może wniknąć niedługo po ukłuciu – wraz z substancjami znieczulającymi, które również znajdują się w wydzielinie. Jeśli więc ukłuł nas kleszcz-będący nosicielem wirusa istnieje ryzyko, że zachorujemy na kleszczowe zapalenie mózgu. Niestety, wirusów nie da się zwalczyć antybiotykiem (wbrew dość powszechnym mitom, antybiotyki nie działają na wirusy).

Ponieważ na KZM nie ma leku, postępowanie polega na łagodzeniu objawów choroby. W jej przebiegu mogą występować napady drgawek, porażenia nerwów i mięśni, zaburzenia świadomości, a w najcięższych przypadkach może się skończyć śmiercią pacjenta. W przypadku kleszczowego zapalenia mózgu istnieją jednak skuteczne szczepionki które zapobiegają zachorowaniu. Jest to ważne, ponieważ w kleszczowym zapaleniu mózgu, jak wskazuje nazwa, dochodzi do zajęcia ośrodkowego układu nerwowego. Niektóre konsekwencje przechorowania KZM, jak niedowłady kończyn (które mogą nie ustąpić nawet pod wpływem intensywnej rehabilitacji), ujawniają się od razu. Jednak inne, takie jak depresja, zmiany zachowania, pogorszenie funkcji poznawczych (np. pamięci) zaczynają być odczuwalne dopiero po pewnym czasie – i są nie mniej dotkliwe, niż "fizyczna” niepełnosprawność.

Babeszjoza znana jest głównie jako choroba psów, ponieważ bardzo rzadko występuje u ludzi. Przenoszą ją pasożyty z rodzaju Babesia. Do zarażenia dochodzi w wyniku ukłucia przez kleszcza. Choroba często ma przebieg bezobjawowy. U osób o prawidłowej odporności, babeszjoza może przebiegać bezobjawowo, lub też przyjąć formę łagodnej infekcji połączonej z gorączką oraz bólami kostno-stawowymi. U osób z osłabionym układem immunologicznym jest o wiele bardziej niebezpieczna – w skrajnych przypadkach prowadząc do niewydolności wielonarządowej oraz śmierci.

Kiedy kleszcz wkłuje się w naszą skórę, należy go jak najszybciej stamtąd wyciągnąć. Im dłużej zwlekamy z jego usunięciem, tym wyższe ryzyko przeniesienia zakażenia przez kleszcza-nosiciela. Do usunięcia kleszcza w sposób prawidłowy przydadzą się specjalistyczne przyrządy typu pęseta, "kleszczkarta”, czy przyrząd działający na zasadzie lassa.

Najważniejszą zasadą podczas usuwania kleszcza jest to, by usuwać go w całości, z aparatem gębowym. Dlatego też nie należy go ani miażdżyć, ani zgniatać. W żadnym wypadku nie należy wyciągać kleszcza palcami, gdyż ryzykujemy, że nie uda się usunąć całego pajęczaka. Nie należy też smarować kleszcza masłem, alkoholem, zmywaczem do paznokci, czy innymi specyfikami, które w potocznym mniemaniu miałyby "wykurzyć” kleszcza z naszej skóry. Posmarowana tłuszczem skóra spowoduje bowiem, że kleszcz szybciej zacznie wymiotować treścią jelitową, w której mogą znajdować się bakterie wywołujące boreliozę.

Pęseta do usuwania kleszczy pozwala tak chwycić kleszcza, że nie dojdzie do jego zmiażdżenia, czy zgniecenia. Dzięki niej mamy pewność, że aparat gębowy kleszcza nie utknie szczątkowo pod naszą skórą. Aby prawidłowo wyjąć kleszcza, należy chwycić go wraz z jego głową, jak najbliżej skóry, a następnie należy unieść go do góry.

"Kleszczkarta” jest to karta, która posiada specjalne wcięcie, dzięki któremu możemy podważyć kleszcza i wyciągnąć z naszej skóry. Wystarczy tylko chwycić kleszcza w wycięty rowek i podważyć, a potem usunąć. Niektóre karty posiadają dwa wcięcia – jedno większe na dorosłe osobniki i małe – na nimfy (młode kleszcze). Dzięki temu, że "kleszczkarta” ma wielkość karty kredytowej, można ją schować do portfela (co ułatwia noszenie jej zawsze przy sobie) i użyć wtedy, kiedy to konieczne.

Lasso do usuwania kleszczy to przyrząd, który przypomina długopis. Na jego końcu znajduje się pętelka wykonana np. z włókna węglowego. Jest ona bardzo wytrzymała, dzięki czemu nie urywa się przy wyciąganiu stawonoga. Pętelka służy do otoczenia kleszcza, a następnie zaciśnięcia go w jej środku (jest to możliwe, dzięki zwolnieniu sprężyny w przyrządzie). Po zaciśnięciu pętli, można już pociągnąć kleszcza do góry i w ten sposób bezpiecznie usunąć z ciała.
Jak wyjąć kleszcza używając urządzenia anty-kleszcz?

Anty-kleszcz jest to urządzenie działające na zasadzie pompy ssącej, które pozwala na wyciagnięcie kleszcza bez konieczności bezpośredniego dotykania go. Usunięcie kleszcza odbywa się na drodze „wysysania” go ze skóry. Dzięki temu, że końcówkę przyrządu przystawia się do miejsca ukąszenia, a następnie uruchamia tłok, można prosto wyciągnąć kleszcza ze skóry. Urządzenie to pomaga nie tylko w usunięciu samego pajęczaka , ale również jego śliny, czy ewentualnych wymiocin. Przeciwskazaniem do użycia przyrządu takiego jak anty-kleszcz jest zraniona skóra, rejon narządów płciowych, czy okolice oczu.

Kleszczołapka jest prostym haczykiem, którego zakończenie stanowią dwa ząbki. Między tymi ząbkami umieszcza się kleszcza chwytając jak najbliżej skóry, i podważa go. Dzięki temu umożliwione jest wyjęcie go w całości. Dostępna jest w prawie każdej aptece.

Jakie są procedury postępowania po wyciągnięciu kleszcza?
Kiedy już kleszcz zostanie wyciągnięty z naszej skóry, najważniejszymi rzeczami, jakie należy wykonać są

1. Dezynfekcja – rana musi zostać przemyta środkiem do dezynfekcji od razu po wyciągnięciu kleszcza.
2. Unieszkodliwienie kleszcza – kleszcz nie powinien być zgniatany palcami, gdyż wówczas narażamy się na bezpośredni kontakt z jego wydzielinami, które nadal są zakaźne. Najlepiej więc zmiażdżyć go przy pomocy jakiegoś przedmiotu (byle twardego, gdyż daje nam on pewność, że kleszcz naprawdę zginął i już nam nie zagraża).
3. Obserwacja skóry – do 3 dni od ukąszenia, w miejscu wkłucia może utrzymywać się lekkie zaczerwienienie i jest to zupełnie normalne. Kiedy jednak zaczerwienienie nie mija i zaczyna przeradzać się w rumień, który następnie zmienia swoje położenie("wędruje” po ciele), lub pojawiają się jakiekolwiek niepokojące objawy, wówczas należy zgłosić się do lekarza. Skórę w miejscu ukłucia należy obserwować zawsze do 30 dni od ukąszenia.

Ze względu na to, że ukłucie przez kleszcze niesie ze sobą ryzyko zarażenia różnymi chorobami, głównym sposobem na uniknięcie ukłucia jest ochrona własnego ciała podczas spacerów po lasach i łąkach. Kiedy już wybieramy się w tego typu tereny, należy przede wszystkim zakładać spodnie z długimi nogawkami oraz bluzy z długimi rękawami. Na głowie najlepiej nosić czapkę lub kapelusz. Przed spacerem należy spryskać się preparatem odstraszającym kleszcze, a po spacerze dokładnie obejrzeć swoje ciało.

Kleszcze uwielbiają miejsca wilgotne i ciepłe, więc bardzo chętnie chowają się w pachwinach, czy w okolicach miejsc intymnych, jak również na głowie. Najskuteczniejszą metodą ochrony przed kleszczowym zapaleniem mózgu jest natomiast szczepienie. Aby uodpornić się na letnie miesiące, najlepiej rozpocząć szczepienie odpowiednio wcześnie (zimą lub wiosną). Jednak, jeśli nie było to możliwe można skorzystać ze schematu przyspieszonego, który pozwala na szybsze uzyskanie odporności np. przed planowanym wyjazdem.
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!

Konsultacja medyczna: dr n. med. Ewa Duszczyk
Źródła:
• Profilaktyka chorób odkleszczowych, praca zbiorowa, „Bezpieczeństwo pracy nauka i technika” 2014, nr 4, s. 21-23. Dostęp online 5 kwietnia 2019 httpyadda.icm.edu.plyaddaelementbwmeta1.element.baztech-695ea3bb-afff-4a38-8faa-ef684af2e8e4
• R. Welc-Falęciak, Współczesna wiedza o zakażeniach wywoływanych przez pałeczki Bartonella, „Przegląd epidemiologiczny” 2009, nr 63, s. 11-17. Dostęp online 5 kwietnia 2019 httpwww.przeglepidemiol.pzh.gov.plwspolczesna-wiedza-o-zakazeniach-wywolywanych-przez-paleczki-bartonellalang=pl
• S. A. Pancewicz, Borelioza z Lyme-zasady rozpoznawania i leczenia, „Pediatria i Medycyna Rodzinna” 2014, 10 (2), s. 163-173. Dostęp online 5 kwietnia 2019 httpyadda.icm.edu.plyaddaelementbwmeta1.element.psjd-da62909d-9495-4cdb-ae8f-71ce65212fcd
• Zajkowska J. Pokłucie przez kleszcza a ryzyko wystąpienia kleszczowego zapalenia mózgu. Jak się uchronić przed pokłuciem i zachorowaniem. Forum Zakażeń 2015; 6 (2): 103-106

Artykuł jest częścią kampanii "Nie Igraj z Kleszczem. Wygraj z kleszczowym zapaleniem mózgu” Organizatorzy kampanii: Pfizer, IPPEZ, fundacja Aby Żyć.