Metody wychowawcze w szkole podstawowej

Wychowywanie dziecka w szkole podstawowej jest wyjątkowo trudne, gdyż musi łączyć w sobie kształtowanie charakteru podopiecznego z przekazywaniem mu coraz trudniejszych i bardziej skomplikowanych pojęć naukowych. Stosowane w szkołach podstawowych metody wychowawcze są na tyle innowacyjne i różnorodne, że przezwyciężyły ten problem.

Mówiąc o metodzie wychowawczej, mamy na myśli ogół schematów kształcenia stosowanych systematycznie przez nauczyciela w celu wywołania pewnych pozytywnych zmian w zachowaniu dziecka.

Metody wychowawcze w szkole podstawowej są oparte przede wszystkim na kształceniu świadomości społecznej i emocjonalnej młodego człowieka poprzez naukę. Dzięki wprowadzeniu do edukacji szkolnej metod wychowawczych (nazywanych również metodami nauczania) rozwiniemy w młodym człowieku samodzielność, umiejętność pracy z rówieśnikami oraz chęć do samowychowania.

U podstaw metod wychowawczych w szkole podstawowej leży teoria kształcenia wielostronnego. Opiera się ona na rozpoznaniu trzech rodzajów aktywności dziecka:

• intelektualnej – polega na przyswajaniu wiadomości z dostępnych źródeł,
• emocjonalnej – poznawanie świata poprzez przeżywanie nowych doświadczeń,
• praktycznej – uczenie się poprzez aktywne działanie.

Tylko dzięki kombinacji tych trzech czynników można mówić o pełnowartościowym wychowaniu w szkole podstawowej.

Aby dziecko uczyło się efektywnie, wymagane jest stosowanie rożnych form pracy, które będą angażować wszystkie rodzaje aktywności dziecka. Właśnie dlatego metodyka wychowania w szkole podstawowej jest podzielona na cztery grupy, które w różnym stopniu oddziaływają na poszczególne rodzaje aktywności umysłowej wychowanka. Są to: metody podające, metody problemowe, metody waloryzujące oraz metody praktyczne (wszystkie zostały opracowane przez znanego pedagoga Wincentego Okonia).

Metoda podająca to metoda wychowawcza polegająca na przyswajaniu przez ucznia gotowych informacji. Metoda najbardziej rozpowszechniona w szkole podstawowej i szczególnie przydatna w przypadku konieczności wyjaśnienia bardziej skomplikowanych pojęć i tematów. Jej sukces zależy od tego, w jaki sposób wiedza będzie dziecku "podana". Nauczyciel powinien w odpowiedni sposób dostosować formę podawczą do charakteru, inteligencji i osobowości ucznia. Do tej metody zaliczyć można:

• Wykład – forma, która wymaga dużego zaangażowania ze strony nauczyciela. Wiedza powinna być przekazywana w sposób treściwy i rzeczowy. Aby podtrzymać uwagę ucznia, często stosuje się przykłady lub odwołania do wspólnych doświadczeń.
• Pogadankę – zakłada obustronne zaangażowanie. Nauczyciel prowadzi z uczniami rozmowę, zadając im pytania, na które będą w stanie odpowiedzieć. Jest to metoda często wykorzystywana przy powtórce materiału, zachęca uczniów do aktywności intelektualnej i walczy z nieśmiałością.
• Dyskusję – wymiana poglądów między nauczycielem a uczniami. Kształtuje w młodym człowieku umiejętność formowania własnych opinii i wyrażania ich w kulturalny sposób. Wpływa pozytywnie na rozwój społeczny ucznia.
• Opis i opowiadanie – szczególnie przydatne w przypadku przyswajania przez dzieci wiedzy historycznej lub biograficznej. Przedstawianie wydarzeń w formie opowieści pomaga podopiecznym w ich zapamiętaniu, rozwija wyobraźnię i kreatywność.
• Pracę z książką – umiejętność samodzielnego przyswajania wiedzy jest bardzo ważna szczególnie w późniejszych etapach edukacji.

Metoda praktyczna polega na zastosowaniu przez ucznia wiedzy zdobytej za pomocą metody podającej. Dziecko ma możliwość sprawdzenia siebie w sytuacjach życiowych, co skutkuje wyrobieniem pozytywnego stosunku do pracy, chęcią do działania i samodoskonalenia się. Wśród metod praktycznych można wyróżnić:

• Metody ćwiczebne – opierają się na powtórzeniu danej czynności, w celu utrwalenia jej w psychice dziecka.
• Metody realizacji zadań wytwórczych – zajęcia manualne, czyli tworzenie gotowych przedmiotów (z drewna lub masy solnej).

Metoda problemowa to jedna ze skutecznieszych metod wychowania, gdyż stawia na aktywność i zaangażowanie dziecka. Uczeń musi zdobyć wiedzę samodzielnie, a cały proces opiera się na działaniu praktycznym. Dorosły stawia przed wychowankami jakiś problem, który muszą rozwiązać poprzez wspólną rozmowę i wymianę poglądów. Najefektywniejsze formy zastosowania tej metody wychowania w szkole podstawowej to:

• Giełda pomysłów – podjęcie grupowych wysiłków w rozwiązaniu przedstawionego przez nauczyciela problemu. Każdy uczeń prezentuje swój pomysł na rozstrzygnięcie kłopotliwej sytuacji, po czym nauczyciel wybiera najodpowiedniejszą metodę. Taka "burza mózgów" rozwija w dziecku umiejętność aktywnego słuchania i pracy w grupie.
• Gry dydaktyczne – metoda wychowania i nauczania oparta na zabawie. Maksymalnie angażuje dziecko i zachęca ucznia do nauki, gdyż sprawia mu wiele radości i przyjemności. Rozwijane są umiejętności analityczne i poszanowanie norm, ponieważ uczeń musi stosować się do ustalonych wcześniej reguł gry.

Metoda waloryzująca jest nazwana również nauczaniem poprzez przeżywanie. Informacje o świecie uczeń pozyskuje poprzez obcowanie emocjonalne z działalnością twórczą innych ludzi. Ta metoda wychowania w szkole podstawowej wpływa na rozwój emocjonalno-poznawczy, czyli poglądy młodego człowieka, jego sferę moralności i wartości estetycznych. Do kształcenia dochodzi na dwóch płaszczyznach:

• Impresyjnej – nauczyciel przedstawia uczniom dzieło artystyczne. W toku obcowania z nim dziecko wyrabia sobie opinię zarówno o danej pracy, jak i jej twórcy. Konieczne jest podanie przez opiekuna podstawowych informacji o tym obrazie, rzeźbie, filmie bądź przedstawieniu teatralnym.
• Ekspresyjnej – uczeń zamienia się w twórcę dzieła. Może być to realizowane w różny sposób: występowanie w szkolnym przedstawieniu lub jego reżyserowanie, granie w szkolnej orkiestrze lub pisanie artykułów do szkolnej gazetki.

Wychowanie oraz rozwój intelektualny i emocjonalny dziecka w wieku szkolnym to niezwykle złożony proces, który wymaga zaangażowania zarówno rodzica, jak i nauczyciela. Metody wychowawcze stosowane w szkole podstawowej nie będą miały pozytywnych rezultatów bez wsparcia i akceptacji w domu rodzinnym. Jeżeli rodzice w toku wychowania swojej pociechy zastosowali usystematyzowane metody wychowania, to ich dziecko będzie miało o wiele większą szanse na płynne, bezstresowe przejście w środowisko szkolne. Tym samym możemy uniknąć niechcianych problemów wychowawczych.