Bajki... ale nie dla dzieci?

Miś Colargol, Krecik i Reksio już dawno zniknęły z telewizyjnych ekranów. Kryzys przeżywają również Listonosz Pat i Strażak Sam. Ich miejsce zajęły Motomyszy z Marsa i japońskie mangi. Świat pięknych księżniczek i nieustraszonych królewiczów nikogo już nie fascynuje. Natomiast podróże międzyplanetarne na wehikułach z turbodoładowaniem - jak najbardziej.

ZBYT BLISKO DZIECKA
ZBUNTOWANE NASTOLATKI
DZIECKO W ŚWIECIE GIER

Szczebli w bajkowej drabinie wciąż przybywa i obecnie na ekranach telewizorów gości międzynarodowe, kreskówkowe towarzystwo - m.in. japońskie, amerykańskie, polskie i czeskie. W pewnym sensie nie jest to zjawisko nowe. Wielu z nas nie wie, że m. in. "Miś Colargol", bajka, zdająca się być zwieńczeniem tego, co w latach 70. udało się stworzyć w polskich wytwórniach fimowych, wcale nie jest wytworem wyobraźni polskich producentów seriali lalkowych. Niewielu też wie, że brytyjskie dzieci oglądały takiego samego misia, jednak o imieniu Barnaby, natomiast kanadyjskie miały swojego Jeremy'ego. Postać natomiast została wymyślona przez Francuzkę, Olgę Pouchine, która w książeczkach dla dzieci opisała przygody sympatycznego pluszaka wędrującego po świecie. Wkrótce, kolejne perypetie bajkowej postaci na Saharze, na Dzikim Zachodzie, na morzu i w kosmosie, dzieci mogły oglądać w telewizji - stało się tak za sprawą Tadeusza Wilkosza, związanego z wytwórnią Se-ma-for z Łodzi. Dziś Miś doczekał się swojej strony
internetowej o nazwie, która wyraźnie wskazuje, że czasy jego popularności, tak jak popularności Żwirka i Muchomorka, Plastusia i Gąski Balbinki, dawno minęły. Colargola możemy podziwiać w internetowym Muzeum Dobranocek PRL-u, natomiast bardziej zagorzali fani mają szansę przenieść się w colargolowy świat, wypożyczając filmy DVD.

Dziś na rynku kreskówek jest tak wiele produkcji, że nie sposób nadążyć ze śledzeniem bajkowych trendów. Nie sposób również wydać jednoznacznej opinii na temat każdej z nich, zwłaszcza w tak problematycznej kwestii, jak negatywny wpływ bajek na psychikę dziecka. Najmłodsi równie dobrze mogą obejrzeć w telewizji Listonosza Pata, dla którego problemem jest niedostarczenie listu na czas, jak i śledzić losy ośmiu małych chłopców z miasteczka South Park w Colorado, którzy na dziecięcych rowerkach wyruszają ratować świat przed Saddamem Husajnem. Nie można pominąć faktu, że w tym czasie Saddam romansuje z diabłem w piekielnych czeluściach, a diabeł przeżywa kryzys osobowości po rozstaniu ze swoim "ex". Równie negatywny wpływ na rozwój dziecka mogą mieć masochistyczno-sadystyczne przygody leśnych zwierzątek, bohaterów bajki "Happy Tree Friends". Łoś, choć zawsze pełen dobrych chęci i sympatii do swoich leśnych towarzyszy, swoim nieostrożnym zachowaniem powoduje, że zwierzątka tracą od nóżki po główkę, sikają krwią,
aż wreszcie umierają w męczarniach, a na ich naiwnych mordkach wciąż rysuje się nieśmiały uśmiech i ufność, że wszystko będzie dobrze. I nie tylko z łosia taka fajtłapa... Psychologowie mają różne poglądy na temat tego, jakie bajki mają pozytywny, a jakie negatywny wpływ na dziecięcą psychikę. Niektórzy podkreślają, że bajki brutalne tak samo szkodzą maluchom, jak te o królewiczu na białym rumaku, który mimo czyhających niebezpieczeństw, wyrusza na ratunek księżniczki uwięzionej w samotnej wieży. Część specjalistów twierdzi, że kilkulatek poruszający się tylko w świecie baśniowej fikcji, gdzie dobro zawsze zwycięża, w przyszłości będzie bujał w obłokach, będzie mu trudniej pogodzić się z porażką (bo dla czego nie ma "happy endu?"), będzie też szukały wzorców, które nieustannie obserwował pogrążony w baśniowym świecie (dlaczego on nie jest księciem z bajki?). Są również przeciwnicy tej tezy, którzy twierdzą, że pokazywanie czarno-białego świata i dobrych, choć fikcyjnych działań, odpowiednio wynagradzanych
(królewicz za trud zabicia smoka otrzymuje pół królestwa, księżniczkę za żonę, i żyją długo i szczęśliwie) uczy dziecko rozróżniać dobro od zła oraz przede wszystkim tego, że "być dobrym" się opłaca. I jak w tym galimatiasie zachować złoty środek? Na co pozwalać dziecku, a kiedy stanowczo mówić "nie"?

Oczywistą rzeczą jest, że najmłodsze dzieci, w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, bajek typu South Park, Happy Tree Friends lub Family Guy, oglądać nie powinny. Nie tylko dlatego, że są to bajki skierowane do dojrzalszej grupy odbiorców i maluchy zwyczajnie nie zrozumieją ani ich treści, ani zawartej na końcu pointy, ale również dlatego, że zbyt brutalnie i prześmiewczo obnażane są w nich wzorce postaw negatywnych. Dziecko sześcio- lub siedmioletnie pojmuje świat dosłownie i nie "wychwyci" groteski zawartej w przekazie. Nieco inaczej jest wśród nastolatków, dla których treść jest przejrzysta i jasna. "Psychologowie od lat ostrzegają, że nastolatki oglądające dużo agresji na szklanym ekranie traktują ją jako coś powszechnego, a czasem wręcz są nią zafascynowane. Chcą naśladować bohaterów, być jak oni silni, niezależni i agresywni. Czym częściej i więcej oglądają agresji na szklanym ekranie, tym bardziej znieczulają się na cierpienie drugiego człowieka. Telewizyjne wzorce przenoszą do życia" - twierdzi
Krystyna Zielińska, psycholog dziecięcy. Bajka musi posiadać morał

Tymczasem prawdziwa bajka musi posiadać morał. Skoro tę formę przekazu literackiego wymyślił Ezop i już w starożytności była ona opatrzona moralizatorską pointą, to znaczy, że istniało takie "społeczne zapotrzebowanie". Ale cóż z tego, gdy bajka zostanie zwieńczona morałem, gdy jest on "po dorosłemu" dowcipny i tylko dla dorosłych zrozumiały? Cóż z tego, gdy bajka ilustruje życie zwierzątek leśnych, łosia, wiewiórki i jeża, jeśli te zwierzątka w niewinnej zabawie, często z własnej, niewinnej głupoty zabijają siebie nawzajem i w efekcie dziecko zapamiętuje zwłoki zwisające z krzaków na drugim planie?

Klasyfikacja kreskówek na te dobre i złe nie istnieje i istnieć nie może, gdyż dzieci są nieprzewidywalne w swoich reakcjach, fobiach i radościach. Przykładem może być stary jak świat program Tik-Tak, w którym swoje pięć minut miały dwie bakterie atakujące dziecięcego zęba. Przedszkolanki, podczas popularnej w latach 80. fluoryzacji, miały niemały problem z dziećmi, które rękoma i nogami broniły się przed wejściem do łazienki i zabiegami dentystycznymi, własnie ze względu na te dwie złoślciwe bakterie. Strachy z "dziecięcej szafy" mogą przybierać różne postaci, jak więc ustrzec dziecko przed negatywnym wpływem bajkowych treści? Na oglądanie jakich bajek pozwalać, a oglądania których zabronić bezwyjątkowo? Wydaje się, że jedyne rozsądne rozwiązanie, to wpólnie z dzieckiem usiąść przed telewizorem i obserwować jego reakcje. Każdy rodzic zna na tyle swojego malucha, żeby zauważyć zarówno niepokojące zmiany w jego zachowaniu, jak również to, że oddziaływanie postaci z bajek idzie w dobrym kierunku. Pamiętajmy
również o tym, że tak naprawdę to my sami najsilniej oddziaływujemy na własne dzieci, to my w codziennym życiu jesteśmy ich bohaterami i to nasze zachowanie najintensywniej rzutuje na dziecięcą psychikę. Jeśli dziecko z uporem maniaka zacznie zachowywać się agresywnie, warto zastanowić się, czy wina leży nie tylko w bajkach, ale również w nas samych.