Ciężka sytuacja na Ukrainie

21 marca Unia Europejska (UE) i Ukraina podpisały polityczną część umowy o stowarzyszeniu. Przewodniczący Rady Europejskiej, Herman Von Rompuy, zapewnił w swoim oświadczeniu - wygłoszonym 9 kwietnia na Ukrainie - że podpisanie było "drogą do uznania aspiracji obywateli Ukrainy do życia w kraju rządzonym przez wartości, demokrację i rządy prawa”. Pełny tekst umowy o stowarzyszeniu między UE a Ukrainą obejmuje swoim zakresem stosunki polityczne i gospodarcze, odnosząc się jednocześnie do wspólnych wartości, w tym również do praw człowieka.

Do wzięcia udziału w EuroMajdanie - protestach, które rozpoczęły się w listopadzie 2013 roku - popchnęła ludzi wszechobecna frustracja, wywołana brakiem demokracji, rządów prawa i poszanowania praw człowieka. Wydarzenia te doprowadziły do śmierci co najmniej 116 osób, z czego jedyne 17 nie było cywilami. UE nie może zawieść ludności ukraińskiej poprzez poświęcenie praw człowieka dla politycznego oportunizmu - wręcz przeciwnie, powinny one stanowić priorytet w relacjach między stronami Układu. Amnesty International wzywa przede wszystkim UE do położenia nacisku na zwalczanie bezkarności tortur i innych form znęcania się i dyskryminacji, a także do ochrony prawa do wolności zrzeszania się i zgromadzeń w całej Ukrainie.

Tymczasowe władze ukraińskie stoją przed historyczną szansą na zerwanie z dziedzictwem przeszłości i podjęcie skutecznych działań w celu osiągnięcia trwałej reformy systemu sądownictwa karnego. Problem ten został uwydatniony przez bezkarne poczynania policji, która podczas tłumienia zamieszek podczas EuroMajdanu wielokrotnie i publicznie nadużywała swych kompetencji.

Priorytetem UE powinno być zachęcenie Ukrainy do przeprowadzenia takiej reformy: państwo musi zagwarantować, że wszystkie przypadki stosowania nadmiernej siły, tortur i innych form złego traktowania przez funkcjonariuszy organów ścigania podczas EuroMajdanu zostaną jak najszybciej zbadane w sposób niezależny, skuteczny i zgodny z międzynarodowymi zobowiązaniami Ukrainy, gwarantującymi poszanowanie dla praw człowieka. 9 kwietnia ustalono, że Międzynarodowy Panel Doradczy Rady Europy będzie nadzorować śledztwo w sprawie brutalnych starć między demonstrantami i siłami bezpieczeństwa - Rada powinna zagwarantować, że każdy zarzut bezprawnego użycia siły przez funkcjonariuszy policji zostanie zbadany zgodnie z jej standardami.

Dodatkowo - w celu skupienia się na mocno zakorzenionym problemie bezkarności za nadużycia policji i wieczne niepowodzenia prokuratorów w kwestii staranności prowadzenia dochodzeń - tymczasowe władze Ukrainy powinny powołać niezależną agencję do zbadania wszystkich zarzutów dotyczących łamania praw człowieka przez funkcjonariuszy organów ścigania.

Powtarzające się wyroki Europejskiego Trybunału Praw Człowieka udowodniły, że Ukrainie w ostatnich latach nie udało się przeprowadzić skutecznego dochodzenia w sprawie tortur i innych form znęcania się. Urzędnicy państwowi, odpowiedzialni za tego typu nadużycia, pozostają rutynowo bezkarni, tworząc "klimat niemal całkowitej bezkarności dla takich aktów", W świetle rosnących napięć we wschodniej Ukrainie tymczasowe władze ukraińskie muszą przestrzegać przysługującego obywatelom prawa do pokojowego demonstrowania swoich poglądów oraz zagwarantować, że funkcjonariusze organów ochrony porządku publicznego będą w pełni podporządkowani międzynarodowym standardom, określonym w Kodeksie Postępowania ONZ dla Funkcjonariuszy Porządku Prawnego oraz w Podstawowych Zasadach ONZ w Sprawie Użycia Siły oraz Broni Palnej przez Funkcjonariuszy Porządku Prawnego, tym samym szanując i chroniąc prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa osobistego.

Amnesty International udokumentowała wieloletnie fiasko Ukrainy w kwestii poszanowania praw lesbijek, gejów, biseksualistów, transseksualistów i osób interseksualnych (LGBTI) oraz mniejszości etnicznych i rasowych. Osoby LGBTI nadal spotykają się z dyskryminacją, wiele z nich stawało się celem przemocy i ofiarami nadużyć. Czynów tych dopuszczają się zarówno funkcjonariusze publiczni, jak i obywatele - jednym z wielu powodów takiego stanu rzeczy jest brak zakazu ustawowego. Próba regulacji tego zagadnienia przez rząd (zabronienia takich zachowań), została udaremniona przez parlament.

AI uważa, że bliższe stosunki z Europą mogą zostać zbudowane wyłącznie na podstawie obustronnego poszanowania praw człowieka. UE musi zażądać, aby Ukraina pozostała wierna swoim zobowiązaniom wobec międzynarodowych praw człowieka i zapobiec dalszej dyskryminacji.

18 marca prezydent Putin podpisał się pod ustawą, umożliwiającą aneksję Krymu przez Federację Rosyjską. Po aneksji wprowadzono w życie również rosyjskie prawo, obejmujące m.in.: restrykcyjne zasady i przepisy dotyczące prowadzenia pokojowych protestów; konieczność rejestracji organizacji pozarządowych, finansowanych z zagranicznych źródeł rejestracji, jako "zagranicznych agentów"; homofobiczne ustawodawstwo, ograniczające wolność słowa i zgromadzeń oraz kryminalizację zniesławienia.

Amnesty International udokumentowała również liczne przypadki ataków i uprowadzeń dziennikarzy i działaczy na rzecz praw człowieka. Sytuacje tego typu zdarzały się już wcześniej - również przed przejęciem kontroli nad Krymem, mając na celu ich zastraszenie. Krymscy Tatarzy zgłaszają wzrost poziomu dyskryminacyjnego traktowania w miejscach publicznych, z co najmniej jednym przypadkiem podejrzenia śmierci. Pojawiają się doniesienia, że znaczna liczba Tatarów krymskich w obawie o swoje bezpieczeństwo ucieka do innych części Ukrainy. Ukraińskie władze mają obowiązek zapewnić ochronę i pomoc humanitarną dla osób wewnętrznie przesiedlonych w ramach swoich kompetencji, jednak bez przejawów dyskryminacji. Amnesty International uważa, że bliższe stosunki między Ukrainą i UE mogą być zbudowane wyłącznie na podstawie uznania wspólnych wartości, praw człowieka i dostosowaniu się do następujących zaleceń obu stron.

Tłumaczyła: Monika Klimczak