W rytmie faz księżyca, czyli prawie wszystko o miesiączce

Rozdrażnienie, nerwowość, bóle brzucha i zmienne nastroje. Oczywiście znasz to. Tak czujesz się w czasie każdej miesiączki. Ale nie musisz tak się czuć. Podpowiadamy, jak przetrwać te ciężkie dni.

Prawidłowy cykl powinien trwać od 26 do 30 dni, średnio 28 dni, czyli dokładnie tyle, ile wynosi długość miesiąca księżycowego (okresu oddzielającego od siebie np. dwie pełnie). Ludzie już dawno zauważyli tę prawidłowość - być może właśnie, dlatego kiedyś przypisywano miesiączce szczególne mistyczne znaczenie.

Z punktu widzenia medycyny
Cykl miesięczny, zwany cyklem jajnikowym, obejmuje pracę mózgu, przysadkę mózgową, jajniki, jajowody i macicę. Zmiany, zależne od wahań hormonów płciowych, zachodzą też w gruczołach mlekowych i potowych oraz w skórze. Żeńskie hormony oddziałują także na serce, układ naczyniowy, wątrobę, mięśnie, kości oraz - jak wiadomo - nie pozostają bez wpływu na umysł kobiety. Jednak najbardziej widoczne zmiany zachodzą w macicy, a polegają one na comiesięcznym złuszczaniu wyściełającej jej wnętrze błony śluzowej. Dzieje się tak zawsze wtedy, gdy nie dojdzie do zapłodnienia uwolnionej w czasie owulacji komórki jajowej. Błona śluzowa musi przygotować się do przyjęcia następnego jajeczka. Jej comiesięczne złuszczanie niesie ze sobą jeszcze jedną korzyść: usuwa stare i uszkodzone komórki, zapobiegając rozwojowi nowotworu.

Menstruacja jest nierozerwalnie związana z płodnością. Tylko regularnie miesiączkująca kobieta jest zdolna wydać na świat potomstwo.

PMS, czyli Paniom Mniej do Śmiechu
Choć dla mężczyzn zespół napięcia przedmiesiączkowego stał się tematem żartów (Dlaczego kobieta która ma okres gotuje obiad w pięciu garnkach? - Bo TAK!!! - wywrzaskuje nieszczęśnica), to kobietom znacznie mniej jest do śmiechu. Trzydzieści procent pań odczuwa tuż przed menstruacją i w jej czasie poważne dolegliwości fizyczne i psychiczne. Pierwszy w pełni naukowy ich opis pochodzi z polskiego podręcznika ginekologii autorstwa prof. Aleksandra Rosnera, wydanego w 1924 r. Czytamy w nim: "Najczęściej dzieje się tak, że kobieta w ostatnich dniach przed perjodem czuje się rozdrażnioną. Staje się wtedy niecierpliwą, mniej ustępliwą, niekiedy do zwady skłonną, lub też tak wrażliwą, że mało znaczące sprawy doprowadzają ją do płaczu..."

Wspomniane stany depresyjne (skłonność do płaczu), które dotyczą aż 8-10% kobiet, mogą przyjmować nawet postać myśli samobójczych. Inne, czysto fizyczne objawy PMS-u to bóle głowy, tkliwość i bolesność w obrębie piersi, obrzęki nóg, biegunki oraz bóle w dole brzucha. U kobiet, które przyjmują doustne środki antykoncepcyjne PMS występuje rzadziej lub pojawia się w łagodnej postaci. Lekarze zwracają jednak uwagę na odpowiednie odżywianie. Pomocne są również ćwiczenia fizyczne i odpowiednia dawka ruchu. W skrajnych przypadkach stosuje się leki antydepresyjne. Skąd się biorą nieregularne cykle?
Jeśli cykle jajnikowe są raz dłuższe, raz krótsze, a niekiedy miesiączka w ogóle się nie pojawia, przyczyną mogą być zaburzenia hormonalne lub zaburzenia przemiany materii. Brak miesiączki bywa objawem stresu, niedożywienia (przy bardzo rygorystycznej diecie), zbyt intensywnego uprawiania sportu lub przepracowania. Do opóźnienia okresu często dochodzi w czasie podróży, po zmianie klimatu. Nieregularne krwawienia są normą u młodych dziewczyn (przez 14 do 24 miesięcy po pierwszej menstruacji) i u kobiet w okresie przedmenopauzalnym. Sporadyczne różnice w długości cyklu, u normalnie miesiączkujących kobiet, nie powinny budzić większych obaw. Jeśli jednak zaburzenia utrzymują się (mogą być oznaką niepłodności), należy wyjaśnić ich przyczynę u specjalisty - ginekologa lub endokrynologa.

Miesiączka zanika w czasie ciąży i po urodzeniu dziecka, gdy kobieta regularnie karmi piersią. Jeśli jednak nie jesteś w ciąży i nie karmisz, a miesiączka nie pojawia się przez kolejne 2-3 miesiące - koniecznie zgłoś się do lekarza. Podobnie powinny postąpić dziewczyny, które ukończyły 16 lat i nie miały jeszcze pierwszego krwawienia. W takiej sytuacji brak miesiączki może świadczyć o zaburzeniach hormonalnych i metabolicznych. Jeśli miesiączki są bardzo obfite, lub trwają dłużej niż 6 dni, przyczyną może być choroba macicy. Długie i obfite krwawienia występują także podczas cykli bezowulacyjnych. Zaburzenie to jest również częste u kobiet, które używają spirali wewnątrzmacicznej. Każda kobieta, która zauważy u siebie plamienie między miesiączkami, powinna bezwzględnie zgłosić się do ginekologa.

Jak przetrwać ciężki okres?
Jeśli objawy zespołu napięcia przedmiesiączkowego są u Ciebie znacznie nasilone, nie wstydź się porozmawiać o tym z członkami rodziny i kolegami z pracy. Uprzedź ich, że przez najbliższych kilka dni możesz być rozdrażniona i poproś o wyrozumiałość.

Być może w ten sposób oszczędzisz niepotrzebnych konfliktów i dodatkowego stresu. Przez te kilka dni zastosuj wobec siebie taryfę ulgową. Coś Ci nie wychodzi? OK, nie ma się czym przejmować, naprawisz to później. Koncentruj się na robieniu tych rzeczy, które sprawiają Ci przyjemność. Jeśli palisz, to nie ograniczaj ilości wypalanych papierosów - miesiączka nie jest najlepszym momentem na walkę z nałogiem. Pohamuj swoją ambicję zawodową - przynajmniej na tych kilka dni. Staraj się unikać (o ile możesz) nowych, ważnych projektów, wyjazdów służbowych i innych stresujących zadań. Odrobisz to po miesiączce.

W czasie miesiączki nie stosuj żadnej diety. Zadbaj, abyś nie chodziła głodna, aby Twoje posiłki dostarczyły Ci niezbędnej ilości białka, energii, żelaza (podroby, czerwone mięso, szpinak), magnezu (orzechy, kakao) oraz witamin z grupy B (zboża, płatki zbożowe, kapusta). Możesz przyjmować jeden z dostępnych w aptekach preparatów wielowitaminowych (np. Centrum). Unikaj picia dużych ilości kawy i alkoholu. Staraj się uprawiać sport - ruch reguluje metabolizm, poprawia nastrój, zmniejsza odczuwanie bólu (za te dwa ostatnie działania odpowiadają endorfiny uwalniane w czasie wysiłku). Możesz jeździć na rowerze, uprawiać jogging lub gimnastykę (poniżej podajemy zestaw specjalnych ćwiczeń, które powodują złagodzenie bólu miesiączkowego). Prawda czy fałsz?
Kobiety mieszkające razem zaczynają miesiączkować w tym samym czasie. Prawda. Zostało to potwierdzone obserwacjami przeprowadzonymi np. w żeńskich koszarach lub więzieniach. W artykule z Nature profesor Martha McClintock dowodzi, że za zjawisko to odpowiedzialne są feromony - bezwonne substancje wydzielane przez gruczoły potowe pod pachą, które oddziałują na mózg i przysadkę mózgową. Wykazała ona doświadczalnie, że substancje wydzielane przed owulacją zwiększają u innych kobiet wydzielanie hormonu luteinizującego, przyspieszając wystąpienie u nich jajeczkowania. Z kolei feromony produkowane po owulacji mają działanie odwrotne - wydłużają cykl owulacyjny u pozostałych kobiet. W ten sposób po pewnym czasie dochodzi do synchronizacji miesiączek u pań dzielących to samo terytorium.

Uprawianie seksu w czasie miesiączki jest niezdrowe dla kobiety i mężczyzny. Fałsz.
O ile kobieta nie ma żadnej infekcji narządu rodnego, mężczyźnie nie grożą żadne konsekwencje zdrowotne. Zresztą większość panów, ze względów czysto estetycznych, i tak woli w tym czasie powstrzymać się od współżycia, lub używają prezerwatyw.

Pierwsza miesiączka jest równoznaczna z osiągnięciem dojrzałości. Fałsz.
W obecnych czasach miesiączkują już nawet jedenastolatki, które ani fizycznie, ani psychicznie nie są jeszcze gotowe do macierzyństwa. Młode dziewczyny jeszcze przez kilka lat mogą mieć nieregularne okresy, a ich cykle często są bezowulacyjne - pełną dojrzałość płciową osiągają dopiero w wieku 15-18 lat.

W czasie miesiączki nie należy robić trwałej ani zmieniać fryzury. Prawda.
W skutek gry hormonalnej włosy i skóra szybciej się przetłuszczają i są trudniejsze w pielęgnacji.

W czasie miesiączki nie należy się kąpać. Fałsz.
W tym czasie kobieta powinna szczególnie dbać o higienę. Ale długie gorące kąpiele (także opalanie i sauna) mogą doprowadzić do rozszerzenia naczyń krwionośnych i zwiększyć krwawienie. Polecam prysznic.

W czasie miesiączki można zajść w ciążę. Fałsz.
Nawet gdyby jajeczko dotrwało do menstruacji, to złuszczenie błony śluzowej macicy uniemożliwia jego zaimplantowanie. Mimo to, jak wykazały badania, aż 60% polskich kobiet trwa w tym błędnym przekonaniu.

Kobieta podczas miesiączki często przesala potrawy i nie powinna brać się za kiszenie ogórków oraz kapusty. Fałsz. Wszelkie skojarzenia pomiędzy fizjologią kobiety a jej zwyczajami kulinarnymi są na szczęście nieprawdziwe.

Podręczna apteczka:
Leki, dostępne bez recepty, które pomogą przy bolesnym miesiączkowaniu:

1. Przeciwbólowe: Nurofen, Ibuprom, Ibuprofen, Dexprofen, Aleve, Apap, Codipar.
2. Uspokajające i przeciwdepresyjne: Kalms, Validol, Valdispert, Melisana Klosterfrau, Persen, Nervosol, Deprim, Neospasmina.
3. Przy obfitych miesiączkach - preparaty żelaza: Biovital, Biovital dragee 33, Żelazo 4 mg + witamina C. Skąd się wzięły jednorazowe podpaski Pierwsze pojawiły się w latach dziewięćdziesiątych XIX wieku w Niemczech. Nazywały się Hartmann's Damen-Binde, kosztowały 1 markę za sztukę i były dostępne na całym świecie (ich reklama znajduje się w katalogu wysyłkowym londyńskiego Harrodsa z 1895 r.). W tym samym czasie w Stanach Zjednoczonych firma Johnson and Johnson wypuściła na rynek podpaski o nazwie Lister's Towel. Jednak po kilku latach zaprzestano produkcji, ze względu na nikłe zainteresowanie klientek.

W czasie I wojny światowej, na potrzeby wojska, opracowano technologię masowej produkcji bandaży, wytwarzanych z wiskozy. Pracujące w polowych szpitalach pielęgniarki zaczęły wykorzystywać je jako podpaski. Gdy po zakończeniu wojny zapotrzebowanie na bandaże gwałtownie zmalało, wytwarzająca je firma Kimberley-Clark podchwyciła pomysł i tak powstał Kotex - pierwsza jednorazowa podpaska, produkowana na masową skalę. Była tak droga, że większość kobiet do połowy ubiegłego stulecia używało podpasek wielorazowych.

Pierwsze wzmianki o tamponach można znaleźć w staroegipskich papirusach i pismach Hipokratesa. Jednak masowo produkowane tampony pojawiły się w Niemczech w latach trzydziestych XX wieku, a upowszechniły się po II wojnie światowej, gdy Amerykanie wykupili technologię. Warto tu dodać, że nazwa o.b. jest skrótem od niemieckiego "ohne Binde", czyli "bez podpaski".

Gdy miesiączka jest bolesna
Dr Maciej Bączkowski, specjalista ginekolog

Wyróżniamy dwie postacie bolesnego miesiączkowania - pierwotną i wtórną. Postać pierwotna występuje u kobiet pomiędzy 16 a 26 rokiem życia, które nigdy nie były w ciąży, ale miesiączkują i mają tzw. cykle owulacyjne. Przyczyny tych dolegliwości nie są dokładnie zbadane. Jednak doświadczalnie wykazano, że u kobiet tych w czasie trwania miesiączki znacznie nasila się czynność skurczowa macicy. Jeśli bóle mają charakter pierwotny, to stosuje się popularne leki przeciwbólowe i rozkurczowe. Gdy to nie pomaga, zaleca się leczenie hormonalne albo doustne preparaty, zawierające małe dawki hormonów. Zalecam moim pacjentkom gimnastykę i preparaty wielowitaminowe. Warto też pamiętać o okresowym kontrolowaniu morfologii krwi i poziomu żelaza.

Postać wtórna bolesnego miesiączkowania jest sygnałem choroby w obrębie miednicy. Może ona wystąpić w każdym wieku. Najczęstsze przyczyny to zwężenie kanału szyjki macicy, choroby układu rodnego, infekcje, prowadzące do powstawania ropni, a następnie zrostów w miednicy. Są to wszystko stany wymagające pilnego leczenia - dlatego kobiety z zespołem bolesnych miesiączek powinny zgłosić się do specjalisty ginekologa, który postawi diagnozę i zaproponuje leczenie.

Tomasz Sarosiek