Czas wolny – pedagogika społeczna

W pedagogice społecznej istnieje wiele definicji czasu wolnego, ale na ogół podkreśla się w nich, że jest to czas, jaki pozostaje człowiekowi do swobodnej dyspozycji, kiedy już wykona wszystkie czynności obowiązkowe. W czasie wolnym nie ma już żadnych przymusów – nosi on znamiona dobrowolności i niekomercyjności oraz jest źródłem satysfakcji.

Istnieje cały szereg form spędzania czasu wolnego, charakterystycznych dla poszczególnych grup wiekowych i środowisk wyodrębnianych m.in. ze względu na miejsce zamieszkania. Jego naczelna funkcja – rekreacyjna – pozwala na regenerację sił zużytych w trakcie pracy i nauki, poprawę stanu zdrowia, jak również szeroko pojęty rozwój psychiczny, fizyczny i duchowy.

W pedagogice społecznej mówi się o tym, że czas wolny wpływa zarówno na jakość życia, jak i na osobowość człowieka. Jest nierozłącznie związany z rozwijaniem zainteresowań i zdolności, uczestniczeniu w życiu społecznym, zdobywaniem nowych doświadczeń.

Czas wolny niesie jednak za sobą nie tylko szanse na samodoskonalenie i odzyskiwanie pozytywnej energii, ale również zagrożenia związane z jego niewłaściwym zagospodarowaniem. We współczesnej rzeczywistości szczególnie niebezpieczne wydają się zagrożenia w cyberprzestrzeni, które mają wpływ na zdrowie, psychikę, moralność i odnajdywanie się w społeczeństwie.

Jak wynika z badań naukowych, błędy w organizowaniu wolnego czasu mogą prowadzić do rodzenia się przemocy, agresji, jak również innych niepokojących zjawisk, np. samotności w sieci oraz nowych form sekt i subkultur. Sposób jego spędzania ma bezpośredni wpływ nie tylko na jednostkę, ale na całe społeczeństwo.

Brak umiejętności zaplanowania czasu wolnego pozostaje z człowiekiem na całe życie i powoduje jego wyuczoną bezczynność. Silnie zakorzenione nawyki i upodobania rzutują na postawę wobec innych ludzi i siebie samego. Dlatego czas wolny w pedagogice społecznej jest zagadnieniem poruszanym najczęściej w kontekście dzieci i młodzieży.

Rozmaite badania prowadzone na przestrzeni ostatnich lat, zarówno w Polsce, jak i za granicą, dowodzą, że młodzi ludzie preferują bierne formy spędzania wolnego czasu. Dominującą rolę w planowaniu wolnych wieczorów i weekendów zaczyna odgrywać internet, który w wielu ankietach przeprowadzanych wśród uczniów szkół i studentów jawi się jako bardziej atrakcyjny niż spotkania towarzyskie czy sport. Na popularności nie tracą również telewizja i gry komputerowe.

Niepokojący jest również fakt, że czas wolny dzieci i młodzieży – podobnie jak w przypadku osób dorosłych – stałe się pojęciem nieostrym. Coraz trudniej odgraniczyć go od czasu pracy/nauki, który wypełnia nie tylko dni powszednie, ale również weekendy. Ma to związek z rosnącymi wymaganiami na rynku pracy. Czas wolny w świetle pedagogiki społecznej niebezpiecznie się kurczy.