Metody wychowawcze w pedagogice – przegląd

Pedagogika to nauka o kształceniu i wychowaniu młodych ludzi. Jej głównym celem jest wspieranie rozwoju dziecka poprzez przekazywanie mu wartości oraz wiedzy, która przygotuje go do dorosłego życia i prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie.

Pedagodzy zgadzają się co do tego, że sam proces wychowania jest złożony, zaczyna się za młodu i trwa przez całe życie, ponieważ człowiek bez przerwy dojrzewa, a jego osobowość się zmienia. Aby pomóc w prawidłowym ukierunkowaniu zachowania dziecka stworzono metodykę wychowania. Są to konkretne sposoby wychowywania podopiecznego opracowane przez pedagogów posiadających wieloletnie doświadczenie.

Zapoznanie się z metodami wychowawczymi w pedagogice jest bardzo ważne, jednak praktyczne stosowanie ich w wychowaniu dziecka nie może przebiegać tak schematyczne jak przedstawiono to w teorii. Rodzic oraz szkolny pedagog muszą dopasować daną metodę indywidualnie do każdego dziecka i tylko wtedy będzie ona skuteczna.

W pedagogice istnieje wiele różnych klasyfikacji metod wychowania. Jednak większość pedagogów (Konarzewski, Muszyński, Piotrowiak) wyróżnia dwie podstawowe metody oddziaływania na zachowanie dziecka: metody indywidualne oraz metody grupowe.

Metody indywidualne bazują na bezpośredniej relacji dziecko-wychowawca, aby były skuteczne koniecznym jest pozyskanie zaufania podopiecznego oraz bycie dla niego autorytetem. Wśród tych pedagogicznych metod wychowania wyróżniamy:

• Metody nagradzania i karania – bardzo skuteczny sposób na szybką zmianę zachowań dziecka (szczególnie tych negatywnych). Skuteczność tej metody zależy od rodzaju i częstotliwości stosowania kar oraz nagród. Pedagodzy są zgodni co do tego, że kary cielesne to najgorszy sposób wychowania dziecka, prowadzący do agresji i lęku. Zaś nagrody (nie tylko materialne, ale również słowna pochwała czy aprobata) to bardzo dobry środek wychowania, który jest w stanie trwale zmienić zachowanie dziecka. W literaturze pedagogicznej Konarzewski nazywa tę metodę wzmacnianiem pozytywnym i negatywnym.

• Metoda perswazji – opisywana m.in. przez Konarzewskiego, Piotrowiak i Muszyńskiego. Ta metoda wychowania w pedagogice znana jest również jako informacyjno-perswazyjna. Polega na umiejętnym słownym nakłanianiu podopiecznego, w celu zwiększania jego świadomości społecznej i moralnej. Jest szczególnie przydatna w czasie rozmów na temat moralności i wartości człowieka. Wymaga dobrego przygotowywania rodzic lub wychowawcy, zarówno pod względem informacyjnym, jak i retorycznym.

• Metoda modelowania – przez Piotrowiak określana jako metoda dawania dobrego przykładu. Opiera się na naturalnych skłonnościach do naśladowania rodziców oraz wychowawców. Dziecko poprzez długotrwały kontakt i obserwacje osób dorosłych przejmuje część ich zachowań – warto więc w obecności dziecka świecić najlepszym przykładem.

• Metoda zadaniowa – pedagogowie zgadzają się co do tego, że dziecko najszybciej przyswaja informacje, które samo zdobyło w toku działań praktycznych. Dlatego ciągłe stawianie przed nim problemów i dawanie różnych zadań jest niezwykle ważne w toku wychowania. Jest to metoda wychowania w pedagogice zalicza do aktywizujących.

Metody grupowe zakładają, że zmiany w psychice dziecka zachodzą również dzięki oddziaływaniu środowiska społecznego, w którym przebywa wychowanek. Zadaniem rodzica lub wychowawcy jest wywieranie subtelnego wpływu na grupę rówieśniczą dziecka, w celu wywołania pozytywnej zmiany zachowaniu. Wśród pedagogicznych metod grupowych znajdują się:

• Metoda kształtowania systemu ról i norm społecznych – może polegać na ćwiczeniowym przypisywaniu ról dzieciom. Metoda ma największe powodzenie, gdy wychowawca lub rodzic jest integralną częścią grupy.

• Metody kształtowania odniesienia porównawczego – polega na ukształtowaniu otoczenia wychowanka w taki sposób, aby to ono miało na niego pozytywny wpływ. Rodzic może umacniać pozycję jednego członka grupy np. chwalić to dziecko, które wykazuje pozytywy wpływ na innych członków grupy.