Smakołyki na okrągło

Jest jednym z symboli Krakowa. Robert Makłowicz i Stanisław Mancewicz w książce „'Zjeść Kraków. Przewodnik subiektywny” piszą, że to jedyny na świecie fast-food o kilkusetletniej tradycji.

Krakowskie obwarzanki są wypiekane od wieków. Król Władysław Jagiełło, szykując się do wojny z Krzyżakami, zamówił u piekarzy w 1409 roku 16 wozów tego pieczywa. 26 maja 1496 r. piekarze krakowscy otrzymali przywilej od króla Jana Olbrachta dotyczący wyłączności na wypiek i sprzedaż obwarzanka. Innym tradycyjnym wypiekiem krakowskim jest precel (od niemieckiego bretzel). Jest podobny do obwarzanka, ale piecze go się tylko z pszennej mąki. Jest mniejszy, bardziej kruchy. Swym kształtem przypomina ósemkę.

Bajgiel (z niem. Bügel – pałąk, od biegen – wyginać) jest to okrągła bułka z dziurką – obgotowana, podobnie jak obwarzanek i precel. Pierwsza wzmianka o bajglach pochodzi z 1610 roku. Bajgle były rozdawane kobietom po porodzie. Wierzono że posiadają magiczną moc i przyniosą szczęście dziecku. W 1900 r. emigranci żydowscy przywieźli bajgle na Manhattan. Dlatego dziś najwięcej bajgli (Amerykanie nazywają to pieczywo „cementowym pączkiem”) produkuje się i sprzedaje w Nowym Jorku. W amerykańskich supermarketach można kupić mrożone bajgle.

Obecnie precle, bajgle i obwarzanki są często ze sobą mylone. Wszystkie te wypieki przygotowuje się w podobny sposób. Przed upieczeniem obgotowuje się je (czyli obwarza) w wodzie z dodatkiem miodu, cukru i soli, a rozróżniają je kształt i termin spożycia.

Krakowscy piekarze starają się o uznanie wypiekanego przez nich obwarzanka za produkt regionalny. W dniu 28 listopada 2006 roku na „Listę Produktów Tradycyjnych” został wpisany w kategorii „Wyroby piekarnicze i cukiernicze”. Autorzy „Maczanki Krakowskiej czyli świat z pawim piórem” – Mieczysław Czuma i Leszek Mazan – tak piszą o obwarzanku krakowskim:

„Obciążony rangą narodowego symbolu chrupiący wypiek o kształcie zbliżonym do krakowskiego wianka. Wywodzący się z okolic Wawelu popularny przysmak króluje na ulicach bliższych i dalszych miast (…) Światowe triumfy nie zmieniają jednak ugruntowanej opinii, że rzeczywiste walory tego posypanego makiem, solą lub sezamem ciasta najlepiej poznać można nie gdzie indziej, ale wyłącznie tam, gdzie Wisła wpada do Rudawy, Wilgi czy Biełuchy (czyli w Krakowie)”.

Do dzisiaj w Krakowie be problemu można nabyć obwarzanki. Średnia dzienna produkcja obwarzanka krakowskiego wynosi blisko 150 000 sztuk. Sprzedawane są bezpośrednio u sprzedawców obwoźnych (z wózków na ulicy). Zwiedzając Kraków warto się w nie zaopatrzyć.

W miejscowości Żarki od lat wypiekane są tzw. żareckie obwarzanki odpustowe. Obwarzanki te od dawna towarzyszą odpustom i pielgrzymkom.

Według Marii Lemnis i Henryka Vitry, autorów „Iskier przewodnika sztuki kulinarnej” z 1976 r.:

„Obwarzanki z ciasta parzonego, nanizane na sznurek, stanowiły typowy towar odpustowy i chłopcy obdarowywali nimi panny, matki zaś małe dzieci. Wrócić z jarmarku lub odpustu bez sznurka obwarzanków było wręcz nie do pomyślenia. O kimś, kto nie dostał prezentu lub nie udał się interes, mówiono, że dostał dziurkę z obwarzanka.”

Obwarzanki odpustowe swoją lekkość i kruchość zawdzięczają pianie jajecznej. Wymagają jajek najlepszej jakości i wyrabiane są na blacie drewnianym. Piecze się je w specjalnym piecu parowym. Od 29 kwietnia 2008 r. są wpisane na Listę Produktów Tradycyjnych.