Zapobieganie alergii u dzieci

Choroby alergiczne stanowią jeden z ważnych problemów społecznych naszych czasów. Dotyka on prawie 30% dzieci na całym świecie. Nie zawsze mamy możliwość ochrony swojego dziecka przed alergenami. Jednak mądre i rozważne postępowanie rodziców pozwala znacznie obniżyć ryzyko wystąpienia chorób alergicznych u ich dzieci.

Alergia może być wywołana przez rozmaite czynniki - żywność, pyłki roślin, sierść zwierząt domowych i inne. Nie zawsze mamy możliwość ochrony swojego dziecka przed alergenami. Jednak mądre i rozważne postępowanie rodziców pozwala znacznie obniżyć ryzyko wystąpienia chorób alergicznych u ich dzieci.

Alergia - problem społeczny naszych czasów
W ostatnich latach obserwujemy znaczący wzrost zachorowań na choroby alergiczne. Według najnowszych badań problem ten dotyczy niemal 30% dzieci na całym świecie. To niepokojące zjawisko, które zyskało już niepochlebne miano epidemii XXI wieku, zostało szeroko opisane w Białej Księdze Alergii w Europie w 1997 roku. Niestety przyczyny alergii nie są w pełni poznane, tłumaczy się je m.in. zmianami cywilizacyjnymi we współczesnym świecie. Jedną z najczęstszych form alergii u dzieci jest alergia pokarmowa.

Jak ustrzec dziecko przed alergią?
Przedstawiciele środowiska medycznego są przekonani o doniosłej roli profilaktyki chorób alergicznych, w tym w alergii pokarmowej u dzieci. Aby zapobiegać rozwojowi chorób alergicznych u najmłodszych, lekarze stosują dwa rodzaje postępowania medycznego, określane jako profilaktyka pierwotna oraz profilaktyka wtórna. Profilaktyka pierwotna alergii ma na celu ochronę dziecka - już od okresu życia płodowego - przed zetknięciem się z potencjalnymi substancjami uczulającymi (alergenami). W tym celu przygotowywane są rozmaite programy edukacyjne, promujące m. in. zasady prawidłowego żywienia i pielęgnacji dzieci zdrowych oraz zalecenia dotyczące właściwego postępowania dietetycznego w tych rodzinach, w których występują choroby alergiczne. Natomiast profilaktyka wtórna polega na zapobieganiu dalszemu rozwojowi choroby u już uczulonego dziecka.

Najczęściej uczulają...
Wśród wielu czynników sprzyjających rozwojowi chorób alergicznych w pierwszym roku życia dziecka szczególnie negatywną rolę odgrywają alergeny zawarte w pokarmach. W naszym kręgu kulturowym najczęstszymi substancjami, które mogą stać się przyczyną alergii pokarmowej u niemowląt, są białka zawarte w mleku krowim, jajach kurzych, soi czy glutenie oraz mięsie zwierząt. Natomiast u starszych dzieci często występuje uczulenie na białka ryb, mięczaki, skorupiaki i orzechy - zwłaszcza arachidowe.

Ochronna rola karmienia naturalnego
Bardzo ważnym elementem profilaktyki alergii pokarmowej jest karmienie dziecka piersią przez pierwsze 4-6 miesięcy jego życia. Pokarm matki to naturalne i najbardziej wartościowe pożywienie dla noworodków i niemowląt, pokrywające wszystkie ich potrzeby żywieniowe. Mleko kobiece, poza bardzo cennymi składnikami odżywczymi, jest także bogate w liczne substancje aktywne biologicznie, które wzmacniają układ odpornościowy nowo narodzonego dziecka. Badacze podkreślają, że szczególnie korzystny efekt ochronny w prewencji alergii wywierają zawarte w mleku matki długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe, które zgodnie z aktualną wiedzą mogą zabezpieczać dziecko przed wystąpieniem reakcji alergicznej. Dzieciom poniżej 3 roku życia nie należy podawać pełnego mleka krowiego, lecz właściwe dla wieku mieszanki mleczne.

Dziecko, które ze względu na występowanie w rodzinie chorób alergicznych jest na nie szczególnie narażone, powinno jak najdłużej otrzymywać pokarm matki. Po okresie 4-6 miesięcy wyłącznego karmienia piersią zaleca się jego kontynuację (nawet w ograniczonych ilościach) przez pierwszy i drugi rok życia, z jednoczesnym uzupełnianiem diety o pokarmy inne niż mleko.

Podajemy dzieciom pokarmy uzupełniające
Dziecko szybko się rozwija i rośnie, dlatego też po ukończeniu 6 miesięcy będzie potrzebowało coraz większej ilości składników odżywczych. Dieta niemowląt w drugim półroczu życia (jednak nie wcześniej niż po ukończeniu 4 miesiąca) powinna być systematycznie wzbogacana o pokarmy stałe. Rodzaj, kolejność i sposób uzupełniania diety dziecka o pokarmy inne niż mleko jest sprawą indywidualną i zazwyczaj zależy od tradycji i nawyków żywieniowych panujących w rodzinie niemowlęcia. Wzorem powinny być jednak aktualne schematy żywienia proponowane przez specjalistów. Pokarmy uzupełniające wprowadzamy do diety niemowlęcia począwszy od 5-7 miesiąca życia. Według polskich zaleceń podajemy wtedy papki i zupy jarzynowe, soki i przeciery owocowo-warzywne, produkty zbożowe bezglutenowe (mąki oraz kasze z ryżu i kukurydzy), mięso, żółtko jaja, rosół czy twaróg. Nowe pokarmy, najlepiej jednoskładnikowe, należy wprowadzać stopniowo - w odstępach kilkudniowych. W ten sposób można najłatwiej ocenić, czy organizm dziecka dobrze
toleruje kolejno wprowadzane pokarmy, oraz wykryć ewentualne niepożądane reakcje alergiczne. Wzbogacając dietę niemowlęcia i małego dziecka rodzice powinni zdecydowanie unikać pokarmów powszechnie uznawanych za silnie alergizujące, czyli owoców cytrusowych, czekolady i orzechów. Najnowsze europejskie i polskie zalecenia żywieniowe wskazują, że preparaty oparte na soi nie są właściwe w profilaktyce alergii pokarmowych.

Trzeba jednocześnie pamiętać, że realizację zaleceń żywieniowych należy dostosowywać do indywidualnych potrzeb każdego dziecka.Jeżeli niemowlę jest rodzinnie obciążone alergią, pokarmy uzupełniające trzeba wprowadzać ze szczególną ostrożnością. Nowe składniki odżywcze podajemy zwykle z pewnym opóźnieniem czasowym w stosunku do zdrowych rówieśników dziecka. Wołowina, cielęcina, gluten, jaja, ryby, orzechy, czekolada czy owoce cytrusowe powinny być wykluczone z diety niemowlęcia. O ich podawaniu po 12- 24, a nawet po 36 miesiącu życia dziecka powinien zadecydować lekarz opiekujący się maleństwem.

Nie tylko odpowiednia dieta...
Aby zapobiegać alergii, należy wyeliminować potencjalne zagrożenia ze środowiska dziecka, zarówno w okresie przed, jak i po jego narodzinach. Bardzo wyraźnie pragniemy podkreślić konieczność całkowitej eliminacji dymu tytoniowego z otoczenia niemowlęcia. W miarę możliwości ograniczajmy kontakt nowo narodzonego dziecka z różnymi alergenami wziewnymi (tj. roztoczami kurzu domowego, sierścią psa czy kota, pyłkami roślin oraz zanieczyszczeniami przemysłowymi i komunikacyjnymi), wdychanymi wraz z powietrzem i mogącymi wywoływać objawy alergiczne w obrębie dróg oddechowych.

Trzeba także pamiętać o potencjalnych alergenach kontaktowych, czyli niekorzystnych substancjach działających w wyniku kontaktu ze skórą dziecka. Dość "popularnym" alergenem kontaktowym jest lateks, obecny m.in. w gumowych zabawkach i smoczkach oraz innych przedmiotach z otoczenia dziecka.

Bardzo ważny element profilaktyki pierwotnej to również szczególna ochrona małego dziecka przed infekcjami, które sprzyjają rozwojowi alergii pokarmowej i innym schorzeniom alergicznym. Dlatego też zaleca się, aby w miarę możliwości dzieci ze skłonnością do alergii wychowywały się jak najdłużej w środowisku rodzinnym. Przebywanie małego dziecka poza dużymi skupiskami dziecięcymi pozwala zmniejszyć jego narażenie na kontakt z różnymi czynnikami infekcyjnymi: wirusami, bakteriami czy pasożytami.

Wciąż poszukujemy odpowiedzi
Nie dysponujemy jeszcze badaniami naukowymi, dającymi jednoznaczną odpowiedź na pytanie, jak długo należy stosować działania profilaktyczne w chorobach alergicznych. Dotychczasowe obserwacje i doświadczenia wskazują, że czas ten może być inny dla każdego dziecka. Najczęściej po okresie niemowlęcym, w drugim roku życia podejmowane są próby przechodzenia na normalną dietę małego dziecka. Natomiast urozmaicanie posiłków dzieci podatnych na alergie o pokarmy o silnie alergizujące powinno odbywać się bardzo ostrożnie dopiero po 2-3 roku życia. Idea zapobiegania alergii pokarmowej i innym chorobom alergicznym zrodziła się dawno, bo już w 1936 roku Grulee i Stanford zalecali stosowanie odpowiedniej diety u noworodków. Nadal jednak alergia i jej zapobieganie jest problemem nie w pełni poznanym i budzącym duże zainteresowanie wielu badaczy.

Doc. dr hab. med. Janina Danuta Piotrowska-Jastrzębska (specjalista w zakresie pediatrii. Kierownik Zakładu Propedeutyki Pediatrii Akademii Medycznej w Białymstoku. Członek Rady Naukowej Akademii Gerber)