Rodzic pod tablicą

Trochę mówi. Większość rodziców ma ogromne oczekiwania, na przykład jak szkoła powinna wyglądać. Ale ilu rodziców i ile dzieci, tyle pomysłów i potrzeb. To powoduje, że słyszy się coraz więcej krytycznych głosów dotyczących funkcjonowania szkoły w Polsce. Mówi się, że jest mało elastyczna, nie nadąża za potrzebami zmieniającej się rzeczywistości, za cywilizacją.

Nie, to naturalne. Szkoła jest ogromnym wyzwaniem rodzicielskim. Szczególnie, że w ostatnim czasie zasady opisujące relacje rodzic - nauczyciel uległy modyfikacji. Kiedyś nauczyciel był autorytetem, nie było mowy o dyskusji z nim. Taki stan rzeczy z jednej strony mógł się nie podobać, z drugiej – dawał rodzicowi poczucie bezpieczeństwa. To się zmieniło. Niestety, bo obiektywnie patrząc, wielu nauczycieli autorytetami nie jest. A czasami mogliby być, gdyby nie postawa rodziców. Abstrahując jednak od dyskusji nad kondycją polskiego szkolnictwa, warto pamiętać, że to od nas w dużej mierze zależy, czy dziecko będzie szkołę lubiło. Jeżeli my, rodzice, jesteśmy przekonani, że szkoła jest miejscem dobrym, że fajnie jest tam chodzić, uczyć się, rozwijać, to jest duża szansa, że nasze dzieci też tak będą myśleć.

Ważne, w jakim stopniu szkoła jest gotowa na współpracę, podkreślam – współpracę, a nie realizowanie wszystkich fantazji rodzica lub na ile ta współpraca jest niemożliwa, bo nauczycielom, dyrekcji na tym nie zależy. Na szczęście istnieje wiele naprawdę fajnych szkół, zarówno prywatnych, jak i - coraz więcej - państwowych.

To niedobrze, gdy rodzice zaczynają zachowywać się jak surowi wychowawcy nauczycieli. Szkoła powinna być wspólnotą. Nie możemy oczekiwać, że nauczyciel zaspokoi pragnienia wszystkich rodziców. Że będzie na tyle elastyczny, że dostosuje się do każdego modelu wychowawczego. To jest po prostu nierealne i niemożliwe. Myślę, że nawet niebezpieczne. Dobrze jest się zastanowić, czego ja jako rodzic mogę, a nawet powinienem oczekiwać od szkoły, a co jest moim zadaniem i moim obowiązkiem.

Że szkoła będzie dostrzegać potencjał ich dziecka, pokaże, jaką przyjemnością może być zdobywanie wiedzy. Będzie też takim miejscem, gdzie dziecko zobaczy, co jest jego siłą, a nad czym jeszcze musi popracować. I jak ma to zrobić, żeby maksymalnie wykorzystać swój potencjał. Że będzie miejscem, które nauczy współpracy, pokaże, że różnorodność może być zasobem, wartością. Tak przynajmniej wygląda moja idealistyczna wizja.

Tak, ale często bywam w różnych szkołach na obserwacjach psychologicznych i widzę, że są nauczyciele gotowi podjąć taką rolę, którzy potrafią powiedzieć dziecku, w czym jest dobre, i tak je zmotywować, żeby pracowało nad słabszymi stronami. Nie o to chodzi, żeby szkoła była łatwa. Wiele współczesnych badań z dziedziny psychologii pokazuje, że doświadczanie trudności, samodzielne radzenie sobie z nimi, przy akceptującej i wspierającej obecności dorosłego, jest jednym z ważniejszych czynników determinujących przyszły sukces dziecka i jego poczucie szczęścia w życiu.

Bardzo ważny jest dialog. Na przykład dziecko przychodzi i mówi, że nie radzi sobie z matematyką. Wszyscy idą do przodu, a ono nie daje rady, spina się, wycofuje. Widzimy jednak, że w domu jakoś te zadania rozwiązuje. Dobrze wtedy iść do nauczyciela i powiedzieć: „Mamy taki kłopot. Co pani myśli o tym, żeby je wesprzeć, jakie są pani doświadczenia z takimi dziećmi, co można zrobić, żeby syn, córka czuli się pewniej?”. I często taka informacja pomaga nauczycielowi i dziecku. Wspólnie można poszukać dobrego rozwiązania. Oczywiście, znajdą się nauczyciele, którzy na taką rodzicielską postawę zareagują agresją. Powiedzą: „Co mi pani opowiada, mam 20 lat doświadczenia, nic nie będę zmieniać”. Wtedy mamy kłopot.

Nie ma jednej prostej odpowiedzi, to zależy od wielu elementów. Jeśli to coś, co utrudnia funkcjonowanie mojemu dziecku, muszę szukać pomocy. U innych rodziców, nauczycieli, rady rodziców, dyrekcji. Jeśli nie pomaga, to jest to argument za zmianą szkoły. Natomiast jeśli głównie ja widzę problem, przejmuję się tym, bo matematyka wydaje mi się bardzo ważna, ale równocześnie widzę, że moje dziecko lubi szkołę, lubi swoich kolegów, część z tych kolegów też ma problem z nauczycielką matematyki – to zostawiłabym to. Dziecko uczy się w takiej sytuacji ważnych rzeczy. Na przykład tego, jak istotne jest bycie częścią wspólnoty, mierzenie się z problemami w grupie. Razem nie lubimy pani od matematyki, jednoczymy się przeciwko niej. Dziecko uczy się też, czym jest frustracja i rozczarowanie, które i tak będzie przeżywało. Możemy je wspierać, dając narzędzia, jak z taką sytuacją sobie radzić. Pokazując, że to część życia, że spotykamy na swojej drodze różne osoby, z niektórymi mimo niechęci musimy współpracować. Tyle. Inna sprawa to zapewnienie mu pomocy z matematyki poza szkołą, bo na przykład dzięki fajnej korepetytorce będzie się z tego przedmiotu stawało coraz lepsze.

Bardzo wpływają. Kiedyś robiliśmy wywiady środowiskowe na temat tego, co decyduje o wyborze szkoły dla dziecka. I okazało się, że dużo większą skłonność do poszukiwania szkół prywatnych, nawet kosztem wielu wyrzeczeń, mają rodzice, którzy sami w swojej szkole doświadczyli trudności. Zapominamy, że nasze dziecko to nie my, że ma zupełnie inny charakter, temperament, potrzeby. Owszem, niejednokrotnie szkoła prywatna czy demokratyczna to dobry wybór, ale są dzieci, które budują świetne relacje na podwórku, mają wspaniałe przyjaźnie i jest dużo ważniejsze, żeby poszły do szkoły z tymi przyjaciółmi. Zdarzają się potem rodzice, którzy mówią: „Boże, wożę syna na drugi koniec miasta, spędzamy pół dnia w samochodzie, a potem on cierpi, bo schodzi na podwórko i koledzy podekscytowani opowiadają sobie, co było w szkole, a on w tym nie uczestniczy”. Dlatego, podejmując decyzję o wyborze szkoły, warto mieć szerszą perspektywę.

Instytut Badań Edukacyjnych jakiś czas temu zrobił świetne badania na temat obiektywności ocen szkolnych. Co się okazało? Że nie ma nic bardziej subiektywnego niż ocena. To się nijak ma do tego, co dziecko rzeczywiście wie i potrafi. Tak więc na pewno nie należy koncentrować się na stopniach, ważne natomiast, jak dziecko podchodzi do obowiązków. Ale nasza postawa wobec szkoły przekłada się na funkcjonowanie dziecka. Ostatnio byłam na obserwacji w jednej z państwowych podstawówek w klasach I–III. Lekcje zaczynają się tam o 8.30. Wychowawczyni powiedziała mi, że nigdy nie zdarzyło jej się zacząć o tej godzinie zajęć. Rodzice docierają z dziećmi o 9.15, 9.30. I nie dowożą ich z drugiego końca miasta, tylko przyprowadzają z okolicznych osiedli. Jak takie dziecko ma się nauczyć punktualności, odpowiedzialności? Jeśli chcemy pomóc dziecku, przede wszystkim musimy dawać mu przykład.

Nadopiekuńczość wynika z lęku, że dziecku dzieje się krzywda. Dobrze te lęki urealniać. Zadać sobie pytania: Ale co konkretnie się stanie? Czy już kiedyś coś się zdarzyło? Nie? To dlaczego uważamy, że zdarzy się teraz? Niejednokrotnie okazuje się, że dzieci potrafią rozwiązać wiele spraw samodzielnie. To daje im moc, poczucie wpływu. Cena, którą ponosi dziecko nadopiekuńczych rodziców, jest bardzo wysoka. Dziecko powinno być samodzielne, dbać o swoje potrzeby, pamiętać, że trzeba wziąć kanapkę, zjeść ją o określonej porze, pilnować obowiązków, pamiętać, co jest zadane, zabrać strój na WF, itp. Oczywiście, uczy się tego stopniowo – to proces. Jeśli wyręczamy dziecko, pokazujemy mu, że z niczym się nie wyrabia, nadal potrzebuje opiekuna, który będzie je prowadził przez życie. Jaki to komunikat? Nie dasz rady, nie potrafisz. Z takich dzieci rzadko wyrastają samodzielni dorośli.

Są dzieci, które bardzo szybko uczą się, jak się uczyć. I takie, które długo, do czwartej, piątej klasy, potrzebują wsparcia. Tylko że wsparcie powinno dotyczyć sposobu uczenia się. Dziecko powinno dowiadywać się, co mu pomaga w uczeniu, co przeszkadza. Jakich technik może użyć, aby łatwiej coś zapamiętać, jak zrobić samemu dobrą notatkę, na co przede wszystkim zwrócić uwagę w zadaniach z treścią. My możemy pomóc tylko w planowaniu. Mówimy: „Słuchaj, może lepiej zacząć od prostych lekcji, szybko mieć je z głowy”; „Jeśli masz klasówkę i materiał jest duży, to podziel naukę na etapy. Czytaj dziennie dwa rozdziały sam, ja cię mogę z tego potem przepytać”. Towarzyszymy, pokazujemy drogę, ale nie uczymy się „za”. Realizacja i wykonanie zależy od dziecka. To ono ponosi konsekwencje, ale i to jego wówczas będzie sukces!

Bardzo wiele dzieci długo nie wie, co jest ich pasją. W nasze życie wpisana jest pewna zmiana ról, przekwalifikowanie. Być może jeszcze nawet nie pojawił się zawód, który będzie wykonywało moje dziecko. Mówienie: „Musisz się uczyć, bo może pójdziesz na medycynę”, jest archaiczne. Nie każdy w ogóle musi mieć jakieś specjalne pasje, a już wymaganie tego od dziecka nie ma sensu. Możemy mu pokazywać pewne rzeczy, inspirować, i tyle. Ludzie często odnajdują swoją ścieżkę na studiach, czasem dopiero po kilku latach pracy odkrywają, że chcieliby robić coś zupełnie innego. Najważniejsze to nie ograniczać, nie myśleć za dziecko. I akceptować jego wybory.

Dzieci potrzebują choć jednej sfery dla siebie. Radziłabym więc zostawić to, chyba że jedzie jeden nauczyciel i potrzebuje pomocy. Ale jeżeli daje radę, to niech szkoła będzie miejscem prywatnym dziecka, gdzie może powariować, pobyć bez kontroli, bez naszego korygowania niewłaściwych zachowań. Trzeba odpuścić. Grupa społeczna, jaką jest klasa, też koryguje wiele zachowań. Jaś był nieuprzejmy wobec Stasia? To Staś albo mu sam to powie, albo zachowa się za jakiś czas podobnie.

Kiedy mówimy o różnych zadaniach na poszczególnych etapach rozwoju, mówimy też o różnych zagrożeniach. Jednym z nich w okresie wczesnoszkolnym, między siódmym a 12. rokiem życia, jest zagrożenie nadmierną samodzielnością, gdy dziecko jest pozostawione samo sobie i przekonane o tym, że ze wszystkim musi sobie radzić. Na przykład rodzice dowiadują się, że ich syn jest od dwóch lat gnębiony w klasie. Słyszą o tym tak późno, bo dziecko nie wiedziało, że może na nich liczyć, było przekonane, że musi samo sobie z tym dać radę. Takie zachowanie często nie wynika z braku miłości rodziców, raczej z ich nieuwagi, problemów, w które są zaangażowani. Uważają, że jeśli nie dostają sygnału ze szkoły, że coś się dzieje nie tak, to znaczy, że wszystko w porządku. Nic bardziej mylnego. Dziecko powinno czuć, że my naprawdę interesujemy się szkołą i jego do tej szkoły stosunkiem. Sedno w tym, żeby towarzyszyć, ale nie wywierać presji.

1. Kształtuje ważne cechy takie jak: odpowiedzialność, konsekwencja, umiejętność współzawodnictwa i zdrowej rywalizacji.
2. Buduje samoocenę – to tutaj dziecko dowiaduje się, jakie są jego mocne i słabe strony.
3. Rozwija kompetencje społeczne, uczy nawiązywać relacje.
4. Pokazuje, jak radzić sobie z trudnymi sytuacjami.

Jak rodzice widzą szkołę?

59 proc. z nas dobrze ocenia polski system szkolnictwa.
30 proc. wypowiada się o nim krytycznie.
71 proc. rodziców uważa, że szkoła współpracuje z rodzicami uczniów.
57 proc. sądzi, że uczy dzieci samodzielnego myślenia.
Im człowiek jest lepiej wykształcony, tym bardziej krytyczny wobec szkoły swojego dziecka.
(Źródło: CBOS, 2014)

_*Magdalena Śniegulska doktor, psycholog dziecięcy z Akademickiego Centrum Psychoterapii i Rozwoju oraz wykładowca SWPS. _
Niniejszy materiał pochodzi z wrześniowego numeru miesięcznika „Zwierciadło”.

Mamy supermoc, uczymy wasze dzieci