Olga i Andrzej Małkowscy - z ich miłości powstało harcerstwo

Historia polskiego harcerstwa zaczęła się od kary i szczęśliwej, choć przerwanej po zaledwie kilku latach tragiczną śmiercią, miłości jego twórców - Olgi Drahonowskiej-Małkowskiej (1888-1979) i Andrzeja Małkowskiego (1888-1919).

Oboje wychowani w patriotycznych i religijnych rodzinach, w których służba Bogu, ojczyźnie i bliźnim stanowiła naczelne prawo, bardzo wcześnie zaangażowali się w działalność społeczną.
Olga, utalentowana poetka i rzeźbiarka, została po maturze instruktorką w Polskim Towarzystwie gimnastycznym „Sokół”, działając jednocześnie w skupiającym się na wychowaniu moralnym młodego społeczeństwa polskiego stowarzyszeniu „Eleusis”.
Najprawdopodobniej to właśnie w „Eleusis” poznał swą przyszłą żonę Andrzej Małkowski. Młody, niespełna dwudziestoletni mężczyzna zachęcił swą wybrankę do przystąpienia do niepodległościowego „Zarzewia”, gdzie Olga poznała tajniki służby wojskowej.

Andrzej Małkowski działał w „Zarzewiu” bardzo aktywnie. Zwłaszcza udzielał się w powołanej przez tę organizację Armii Polskiej, strukturze paramilitarnej skupiającej młodzież akademicką i gimnazjalną zaboru austriackiego.
W listopadzie 1909 roku za dwukrotne spóźnienie się na zajęcia w tej właśnie organizacji został ukarany. Nakazano mu przetłumaczenie na język polski podręcznika twórcy międzynarodowego skautingu Roberta Baden-Powella pt. „Scouting for Boys” („Skauting dla chłopców”). Lektura tego dzieła zaraziła Małkowskiego pasją do skautingu. Postanowił stworzyć jego odpowiednik w Polsce.

Za początek ruchu harcerskiego w naszym kraju („harcerstwo to skauting plus niepodległość” – tak ujął to Andrzej Małkowski) przyjąć można dzień 26 lutego 1911 roku, gdy na spotkaniu największych organizacji młodzieżowych zapadła decyzja o stworzeniu skautingu na ziemiach polskich. Pierwsze cztery drużyny powołano 22 maja tego roku we Lwowie. Była wśród nich także III Lwowska Drużyna Skautek im. Emilii Plater, której drużynową została Olga Drahonowska.

Olga i Andrzej pobrali się 19 czerwca 1913 roku w Zakopanem, gdzie ona leczyła chorobę płuc. Ślubu udzielił im ks. Kazimierz Lutosławski, sam działacz harcerski (twórca krzyża ZHP).
Zbliżała się I wojna światowa, która miała przynieść wolność Polsce. Gdy wybuchła w sierpniu 1914 roku, Małkowski wstąpił do Legionów Piłsudskiego, a jego żona założyła i prowadziła w Zakopanem drużyny harcerskie. Był to dla Olgi bardzo pracowity czas. Młoda kobieta zorganizowała na Podhalu pocztę skautową, pomoc żniwną dla góralek, ochronkę dla dzieci, stołówkę dla ubogiej ludności i straż porządkową.

W 1915 roku zagrożeni aresztowaniem przez austriacką policję (tworzyli tajne składy broni) Małkowscy przedostali się do Szwajcarii, a potem do USA, gdzie Andrzej organizował polonijne harcerstwo. W Stanach Zjednoczonych urodził się syn Małkowskich – Lutyk. Rok później Olga powróciła z synem do Europy – najpierw do Francji, a potem do Szwajcarii.

Jej mąż w tym samym czasie brał udział w planach tworzenia polskiego legionu w Ameryce, a potem, gdy plany te zakończyły się fiaskiem, wstąpił do armii kanadyjskiej i walczył na froncie francuskim. W listopadzie 1918 roku został przeniesiony do armii gen. Józefa Hallera, który wysłał go z misją do polskich oddziałów w Odessie. W nocy z 15 na 16 stycznia 1919 roku statek „Chaouia”, na którym płynął, wpadł na minę i zatonął w pobliżu Cieśniny Messyńskiej. Andrzej Małkowski zginął. Miał niespełna 31 lat.

Tyle samo lat miała młoda wdowa, która już do końca życia – przez 60 lat – nie związała się z żadnym mężczyzną. Wierna pamięci męża oddała się wychowaniu syna i pracy społecznej w harcerstwie.

W 1921 roku, gdy wróciła do Polski z czteroletnim synkiem, zamieszkała w tatrzańskich Kuźnicach, gdzie otworzyła szkołę instruktorek polskich harcerek. W 1924 roku byłą komendantką Narodowego Zlotu Harcerzy w Świdrze pod Warszawą. Jej staraniem powstały też w Pieninach: szkoła pracy instruktorskiej i pracy harcerskiej w Sromowicach Wyżnych, Orle Gniazdo, Dom Ludowy, Watra oraz czorsztyńska Pustelnia.
W uznaniu zasług władze Związku Harcerstwa Polskiego obdarzyły Olgę Drahonowską-Małkowską godnością harcmistrzyni Rzeczypospolitej, a rząd odznaczył Krzyżem Oficerskim Orderu Polonia Restituta i Krzyżem Niepodległości.

Po klęsce wrześniowej 1939 roku Małkowska rozwinęła działalność w Wielkiej Brytanii, zakładając Dom Dziecka Polskiego. Znalazły w nim opiekę i miłość pozbawione rodziców, samotne i chore dzieci. Tutaj również spędzali swe urlopy harcerze z lotnictwa, marynarki wojennej i z armii.
Od 1942 roku prowadziła Komitet Naczelny ZHP na czas wojny, organizując też GIS (Guides International Service). To skautowa służba międzynarodowa, niosąca pomoc dzieciom na ziemiach polskich, przede wszystkim bezdomnym i wypędzonym ze zniszczonej Warszawy.

W 1961 roku druhna Olga powróciła do Polski na stałe. Przyjazd tłumaczyła następującymi słowami: ja jestem stąd, z tej ziemi. Tu powinnam wrócić. I odejść - tylko stąd. Zamieszkała w Zakopanem w zakupionym przez siebie skromnym domu. Inne swoje nieruchomości przekazała na potrzeby młodzieży. Do końca życia utrzymywała łączność ze środowiskiem harcerskim, uczestniczyła w spotkaniach z młodzieżą, mówiąc o ideałach braterstwa i służby oraz pielęgnując pamięć o mężu.

Zmarła w sześćdziesiątą rocznicę śmierci Andrzeja, 15 stycznia 1979 roku. Przeżyła 91 lat. Spoczęła na cmentarzu zakopiańskim. Na granitowym pomniku, zwróconym w kierunku Tatr, znajdują się dwa krzyże, złączone krzyżem harcerskim, dwa nazwiska i napis: twórcom polskiego harcerstwa.
Na kamieniu znajdującym się obok tablicy wyryto słowa: służyli Bogu i Ojczyźnie. Poniżej nich znajdują się litery O N C – znane z lilijki harcerskiej. Oznaczają one hasło filaretów: ojczyzna, nauka, cnota”.

Witold Chrzanowski(wc)/(kg), WP Kobieta