Czasami w celu oświetlenia powierzchni mieszczących się bezpośrednio pod dachem stosuje się lukarny, czyli małe okienka w ozdobnym obramowaniu.
Okna połaciowe to doskonałe rozwiązanie dla posiadaczy pomieszczeń użytkowych pod stropami dachów, którzy zmagają się z problemem niedoświetlenia powierzchni. Do oświetlenia poddasza często nie wystarczają okna w ścianach szczytowych. Niegdyś, w celu oświetlenia powierzchni mieszczących się bezpośrednio pod dachem stosowano lukarny, czyli małe okienka w ozdobnym obramowaniu. Choć kosztowne nadal mają swoich zwolenników ze względu na ich swojskość i walory zdobnicze.
To zawsze wyrazisty fragment domu nadający mu specyficzny charakter. Najlepiej sprawdzają się na dachach stromych gdzie wnęka lukarny nie tworzy trudnego do zagospodarowania „korytarza”. Jeżeli zależy nam na uzyskaniu największej powierzchni poddasza o optymalnej wysokości, lepiej zdecydujmy się na jedną większą lukarnę niż kilka mniejszych, pamiętając o tym, że przy wyborze lukarny do aranżacji budynku i naświetlania mansardy należy zadbać o to, by dolna krawędź okna nie wypadała powyżej wzroku patrzącego człowieka, lukarna powinna bowiem zapewnić taki sam kontakt z otoczeniem jak zwykłe okno.
Samą lukarnę możemy określić jako rodzaj nadbudówki na dachu z pionowo osadzonym typowym oknem. Lukarny w klasycznej postaci –z wąskim okienkiem- wykonuje się głównie przy renowacjach lub rozbudowie domków zabytkowych lub stylizowanych na stare.
W nowoczesnych projektach uwzględnia się duże lukarny jednoczęściowe, tak by zwiększyć przestrzeń w pomieszczeniach i lepiej je doświetlić. Zważywszy na fakt, że lukarna tworzy wnękę w pomieszczeniu, najwięcej światła jest w pobliżu samego okna. Im dalej od niego tym natężenie światła maleje, przy czym jego natężenie zależy od kąta nachylenia dachu, szerokości lukarny oraz sposobu ukształtowania ścianek bocznych, co należy uwzględnić wybierając odpowiedni projekt architektoniczny.
Typowa lukarna składa się ze ścianki frontowej z otworem okiennym, osłonowych ścianek bocznych oraz zadaszenia ściany frontowej wykonanego najczęściej z drewna, a jeżeli lukarna ma być szeroka z żelbetu. W ściance frontowej montuje się typowe okna o kształcie i wymiarach dopasowanych do ościeża.
Wybudowanie lukarny jest znacznie trudniejsze niż osadzenie okna połaciowego. Ponadto lukarna w przeciwieństwie do okna połaciowego komplikuje geometrię dachu, jednocześnie zwiększając koszty jego instalacji , rodzi bowiem konieczność dokonania dodatkowej obróbki blacharskiej czy zastosowania specjalnej folii dachowej. Jej konstrukcję, zwłaszcza gdy jest ona żelbetonowa, ocieplamy dodatkowo styropianem, tynkiem cienkowarstwowym lub okładziną elewacyjną. Przykryciem lukarny jest najczęściej daszek jedno, dwu, trzyspadowy lub łukowy. Zazwyczaj o walcowatej lub stożkowatej powierzchni stosowany w przypadku pokrycia dachu gontem, łupkiem lub blachą.
Lukarna jest elementem niewątpliwie wzbogacającym architektoniczny wystrój domu i jako ważny aspekt kompozycyjny powinna być dostosowana do rozmieszczenia i wielkości okien na elewacji, jeżeli nie chcemy uzyskać efektu karykaturalności. Alternatywą dla lukarny może być znacznie prostsze w wykonaniu i odpowiedniejsze do nowoczesnych projektów architektonicznych okno połaciowe. To rodzaj okna o konstrukcji umożliwiającej jego montaż w połaci pod kątem odpowiadającym nachyleniu dachu. To ten typ naświetlania poddaszy, który często wybiera się przy remontach lub kosmetycznych zmianach już istniejących domów, gdzie dach nie wymaga remontu. Montaż okna połaciowego nie pociąga za sobą konieczności ingerencji w konstrukcję więźby dachowej.
Trudno przy tym jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie, jaki wybór naświetlenia poddasza jest korzystniejszy. W każdym przypadku jest to wypadkowa wielu czynników, które należy uwzględnić przy podejmowaniu decyzji. Z pewnością zmysł estetyczny i konsultacja z architektem są nieocenione. Przez okna połaciowe przedostaje się o wiele więcej bezpośredniego promieniowania słonecznego, co może prowadzić do przegrzewania się pomieszczeń.
Wtedy konieczne staje się zastosowanie odpowiednich przesłon. Jeżeli takie okno umieścimy od strony północnej, możemy w znaczny stopniu zniwelować ten problem. O ile liczbę okien połaciowych łatwo zwiększyć, w przypadku lukarny wymagane są inwestycje bardziej czasochłonne i wiążące się ze sporymi kosztami.
Jedno okno doświetla tylko część pomieszczenia, natomiast kilka umieszczonych zwłaszcza na różnych połaciach, daje równomierne naświetlenie całego pomieszczenia i to o różnych porach dnia, co jest niewątpliwym atutem tego typu rozwiązań. Ponadto warto ich liczbę dostosować do charakteru pomieszczania aranżowanego na strychu: inne wymagania co do naświetlenia ma pokój dzienny, inne sypialnia, a jeszcze inne gabinet. Problem z przegrzewaniem pomieszczenia możemy rozwiązać wykorzystując w tym celu markizy i rolety, osłony wewnętrzne z półprzepuszczalnego materiału.
Ciekawym i często spotykanym rozwiązaniem mogą być okna z szybą absorpcyjną lub refleksyjną. Do otwierania okien połaciowych, zwłaszcza umieszczonych na znacznej wysokości, możemy zastosować pilota. Kolejnym krokiem w stronę nowoczesności może być zespolenie okien w postaci poziomych lub pionowych pasów, czy zestawionych schodkowo, gdzie w każdym rzędzie występuje inna ich liczba. Okna umieszczone jedno nad drugim muszą mieć taką samą szerokość, a montowane obok siebie zgodną wysokość.
Aby zapewnić dobrą widoczność , długość okna dobiera się zależnie od kąta nachylenia dachu. Im bardziej płaski dach, tym dłuższe powinno być okno.
