Tajemnicza księżna Zwinisława

Na temat pierwszej żony Bolesława Wysokiego zachowały się strzępy informacji. Bez nich nie wiedzielibyśmy nawet o jej istnieniu. Co wiadomo o Zwinisławie?

Zwinisława Wsiewołodowna była pierwszą żoną księcia śląskiego Bolesława Wysokiego. Był on najstarszym synem Władysława II Wygnańca i jego żony Agnieszki, córki margrabiego Austrii Leopolda Babenberga. Imię nadano mu po dziadku, Bolesławie Krzywoustym. Jeszcze za życia obdarzono go przydomkiem Wysoki ("Altus"), który odzwierciedlał jego wzrost i jednocześnie nadzwyczajną siłę. We wcześniej historiografii sądzono, iż Bolesław przyszedł na świat między 1126 a 1128 rokiem. Za sprawą badań G. Labudy i K. Jasińskiego uściślono datę narodzin księcia na rok 1127.

Przeważa opinia, iż dzieciństwo Bolesław Wysoki spędził na dworze dziadka w Płocku. Nie jest to jednak takie oczywiste, ponieważ niektórzy historycy uważają, że Wygnaniec otrzymał Śląsk w zarząd od Krzywoustego jeszcze za jego życia. Niewykluczone zatem, że Bolesław od najmłodszych lat przebywał przy boku ojca, który osiadł najprawdopodobniej we Wrocławiu, najważniejszym grodzie dzielnicy śląskiej. Z kolei w 1138 roku, po wejściu w życie testamentu Krzywoustego, młodzieniec wraz z rodzicami przeniósł się do stolicy dzielnicy senioralnej – Krakowa.

Dalsza część artykułu pod materiałem wideo

W Krakowie Bolesław Wysoki wziął ślub z jedną z ruskich księżniczek. Wzmiankował o tym "Latopis hipacki" pod rokiem 1141 i 1142. Według znacznej części historyków w 1141 roku zawarto specjalny układ małżeński, a właściwe zaślubiny miały miejsce dopiero rok później. O samej ceremonii ślubnej nie mamy żadnej informacji w źródłach. Nie oznacza to jednak, że miała ona wyjątkowo skromną oprawę. Przypuszczalnie na uroczystości zaproszono zacnych gości, w tym z Rusi, ojczyzny panny młodej.

Wybranką Bolesława Wysokiego została Zwinisława. Była ona córką Wsiewołoda II Olegowicza, księcia czernichowskiego (1127-1139) i wielkiego księcia kijowskiego (1139-1146). Matką księżniczki była Maria, córka wielkiego księcia kijowskiego Mścisława. Zwinisława miała jedną siostrę, Annę (wydaną za mąż najprawdopodobniej za księcia halickiego) oraz dwóch braci, Jarosława Wsiewołodowicza (księcia czernichowskiego) i Światosława III (księcia czernichowskiego, a następnie kijowskiego).

Począwszy od 1141 roku istniał sojusz polsko-ruski, łączący ojca Bolesława Wysokiego, Władysława Wygnańca, z Wsiewołodem Olegowiczem. Bracia Władysława, Bolesław Kędzierzawy i Mieszko Stary, próbowali wprawdzie rozerwać to przymierze, jednak w ostatecznym rozrachunku nie udało im się tego uczynić. Jeszcze w 1142 roku wojska ruskie uczestniczyły po stronie Władysława w walce z juniorami. Trudno określić, czy działania zbrojne odbyły się przed ślubem czy dopiero po nim. Obie opcje z braku ściślejszych danych chronologicznych wydają się prawdopodobne.

Do wznowienia walk między zwaśnionymi braćmi doszło w 1145 roku. Z dostępnych źródeł wynika, że doniosłą rolę w tych zmaganiach ponownie odegrały posiłki przywiedzione przez Wsiewołoda. Władysław Wygnaniec w ramach rewanżu wysłał na jesieni tego samego roku swoje wojska księciu kijowskiemu walczącemu z Włodzimierzem halickim. Na czele piastowskiego oddziału stanął Bolesław Wysoki, chyba po raz pierwszy w tak poważnej roli.

W 1146 roku, kiedy Władysław Wygnaniec został pobity przez braci na głowę i zmuszony do ucieczki z ziem polskich, tułaczy los podzieliła z nim jego najbliższa rodzina, w tym syn Bolesław Wysoki i synowa Zwinisława. Wygnańcy liczyli zapewne na rychły powrót do ojczyzny. Jednak okazało się to niemożliwe. Jeśli wierzyć źródłom, w 1147 roku Władysław udał się wraz z władcą Niemiec Konradem III do Palestyny na drugą wyprawę krzyżową. Według części badaczy wraz z ojcem na Bliski Wschód wyruszył również jego syn.

Podczas nieobecności teścia i męża Zwinisława bawiła w Saksonii, na zamku w Altenburgu, który otrzymał od Niemców Władysław Wygnaniec w tymczasowe władanie. Choć żadne źródło nie podało, co wówczas robiła, możemy się domyślać, że wzorem wielu średniowiecznych księżnych zajmowała się wychowywaniem dzieci. Urodziła ona Bolesławowi zmarłą w dzieciństwie córkę Olgę. Śmierć dziecka mogła sprawić, iż księżna pogrążyła się w niewypowiedzianej żałobie. Prędzej czy później wyszła z niej jednak, aczkolwiek trudno przesądzić, czy ktoś jej w tym pomógł, czy też sama zdołała uporać się z tą trudną sytuacją.

Ze związku Bolesława Wysokiego ze Zwinisławą na świecie pojawił się również syn Jarosław, późniejszy książę opolski i biskup wrocławski. Dzieciństwo z pewnością spędził w Altenburgu, jednak mógł urodzić się jeszcze w Polsce, choć brakuje danych mogących to potwierdzić lub zanegować.

Po powrocie Bolesława Wysokiego z Palestyny Zwinisława w dalszym ciągu mieszkała w Altenburgu. Tam też zapewne wydała ostatnie tchnienie. Jak wyglądało jej małżeństwo z Piastem? Czy czuła się przy jego boku szczęśliwa? Czego dokonała poza urodzeniem i wychowaniem dzieci? Jaką była matką i żoną? Na te i podobne pytania nie jesteśmy w stanie znaleźć odpowiedzi. W źródłach na jej temat znajdziemy niewiele informacji. Gdyby nie kilka odosobnionych zapisek z dokumentów polskich i ruskich, nie wiedzielibyśmy w ogóle o jej istnieniu. Mimo że Zwinisława przebywała na ziemi niemieckiej kilkanaście lat, jej losem nie zainteresowali się wcale tamtejsi autorzy, którzy ledwo dostrzegali działalność jej męża.

Bolesław Wysoki przeżył żonę o kilkadziesiąt lat (zmarł w grudniu 1201 roku). Ożenił się jeszcze raz, a według niektórych uczonych nawet dwa razy. Przywitał na świecie jeszcze siedmioro dzieci, zrodzonych z małżeństwa z Krystyną, przypuszczalnie wywodzącą się z rodu hrabiowskiego z pogranicza sasko-turyńskiego: Eversteinów, Homburgów lub Pappenburgów.

Nie wiadomo, czy Zwinisława dożyła śmierci swego teścia, zmarłego w 1159 roku. Brak wzmianki na jej temat w nekrologach śląskich przemawiałby za tym, iż rozstała się z tym światem jeszcze przed powrotem jej męża do Polski (1163). Bliższe ustalenia w chronologii tego wydarzenia z powodu braku źródeł są niemożliwe. Jak twierdzą znawcy zagadnienia, Zwinisławę pochowano najprawdopodobniej w klasztorze cysterskim w Pforcie, tradycyjnym miejscu pochówków członków śląskiej linii Piastów.

Bibliografia

1. Samp Mariusz, Polska i Ruś Kijowska. Sąsiedztwo ognia i miecza, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 2023.
2. Samp Mariusz, Ruskie żony polskich władców. Związki dynastyczne Piastów z Rurykowiczami, Wydawnictwo Lira, Warszawa 2022.